عقلانیت متعالی و فرایند تأثیر آن بر سبک زندگی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

استادیار جامعه المصطفی العالمیه

چکیده

سبک صحیح زندگی دارای مبانی اعتقادی و فلسفی نظیر عقلانیت، معنویت، اعتدال و... است. عقلانیت در بین متفکران غربی به‌عنوان ابزار تأمین اهداف صرفأ مادی، تقویت‌کننده نظام سرمایه‌داری، نفی‌کننده قدرت ماورایی، متعارض با دین و تعبد به دین تفسیر شده که نمی‌تواند مبنای سبک زندگی دین صحیح باشد. درحالی‌که اگر عقلانیت به‌صورت جامع و متعالی ملاحظه گردد، سبک زندگی مبتنی بر آن رشد همه‌جانبه فرد و جامعه را در همه ابعاد در پی دارد و برآیند آن، تحقق تمدن نوین اسلامی می‌باشد. در نوشتار حاضر، ضمن تبیین اصل عقلانیت متعالی و تفاوت آن با عقلانیت‌های رایج، ویژگی‌های آن در سه سطح تشریح شده است. ویژگی‌های آن در سطح شناخت، عبارتند از: بهره حداکثری از منابع شناخت، حقیقت‌محوری، معطوف به امنیت، آرامش و یقین، حجیت قواعد منطقی، توجه به داده‌های یقینی علوم، انتخاب تبیین احسن، تکیه به شناخت‌های بدیهی، مرزبندی بین قلمرو تجربی و معارف فلسفی و وحیانی. ویژگی‌های آن در سطح اخلاقی نیز عبارت است از: دارا بودن نظام ارزشی و فراگیر، انسجام درونی، قابلیت تبیین عقلانی، توجه هم‌زمان به حسن فعلی و فاعلی و توجه به رتبی بودن ارزش‌ها. ویژگی‌های عقلانیت در سطح ابزاری و معیشتی عبارتند از: هدف‌مندی، انتخاب وسیله مناسب برای اهداف، گزینش عقلانی در قلمرو احتمالات، توجه به سود مورد انتظار، اعتدال و میانه‌روی. روش تحقیق در این مقاله، توصیفی ـ تحلیلی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Transcendent rationality and the process of its impact on lifestyle

نویسندگان [English]

  • Sayyid Majid Musawi
  • Mohmmd rezapoor
An assistant professor at al-Mustafa International University.
چکیده [English]

A sound lifestyle depends on doctrinal and philosophical principles such as rationality, spirituality, moderation and the like. With Western scholars, rationality is interpreted as a means for meeting material needs, capitalism, negation of metaphysical power, opposing religion and religious devotion; therefore, it cannot be used as the foundation for a sound religious lifestyle. However, were rationality regarded transcendent and comprehensive, it would lead to a progress in all dimensions of individual and social lifestyle thus to the realization of Islamic civilization. 
    In their paper, the authors have explained transcendent rationality and its deference from current rationalities. The characteristics of such rationality are clarified at three levels. At the cognitive level, they are: maximum use of the sources of knowledge, truth-centeredness, security, peace and certainty, the authority of logical rules, consideration of well-founded science-data, the choice of best explanation, reliance on self-evident knowledge, and demarcating borders between the scope of experience and the revealed and philosophical teachings. At the moral level, they are: a wide system of values, internal coherence, capability of rational explanation, considering both good act and good intention of the agent, and that the system of values is hierarchical. At the instrumental level and livelihood, they are: purposefulness, the choice of proper means for aims, the choice of rationality in the case of different probabilities, considering the expected profits, and moderation. The adopted method is analytic-descriptive.

کلیدواژه‌ها [English]

  • transcendent rationality
  • instrumental rationality
  • religious rationality
  • lifestyle
  1. ابن ‌منظور، محمدبن‌مکرم‏ (1414ق‏). لسان العرب ( ج3). چاپ سوم. بیروت: دار الفکر.
  2. آبراهامز، جی.اچ (1364). مبانى و رشد جامعه‏شناسى. ترجمه حسن پویان. تهران: چاپخش.
  3. آقابخشی، علی و مینو، افشاری (1387). فرهنگ علوم سیاسی. چاپ ششم. تهران: چاپار.
  4. بابایی، پرویز (1390). فرهنگ اصطلاحات فلسفه. چاپ سوم. تهران: نگاه.
  5. بشیریه، حسین (1375). دولت عقل، «ده گفتار در فلسفه و جامعه‌شناسی سیاسی». چاپ هشتم. تهران: علوم نوین.
  6. ـــــــــــــــ (1383). عقل در سیاست. چاپ سوم. تهران: نشر نگاه معاصر.
  7. جوادی آملی، عبدالله (1381). نسبت دین و دنیا. چاپ هشتم. قم: مرکز نشر اسراء.
  8. ـــــــــــــــ (1378). معرفت‌شناسی در قرآن. قم: مرکز نشر اسراء.
  9. جوهرى، اسماعیل‌بن‌حماد (1376). تاج اللغة و صحاح العربیة (ج5). بیروت‏: دار العلم للملایین‏.
  10. حرّ عاملی، محمدبن‌حسن (1414ق). تفصیل وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه (ج17). قم: مؤسسه آل البیت.
  11. ابن شعبه، حسن‌بن‌علی (1404ق). تحف العقول. قم: جامعه مدرسین.
  12. دیلینی، تیم (1387). نظریه‌های کلاسیک جامعه‌شناسی. با تحقیق بهرنگ صدیقی و وحید طلوعی. تهران: نشر نی.
  13. راغب اصفهانى، حسین‌بن‌محمد (1412ق)‏. مفردات ألفاظ القرآن‏. بیروت: دار القلم‏.
  14. رضائیان، علی (1397). تجزیه و تحلیل و طراحی سیستم. چاپ ششم. تهران: انتشارات سمت.
  15. صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم (1366). شرح اصول کافى. تهران: مؤسسه تحقیقات فرهنگى.
  16. ـــــــــــــــ (1378). الحکمة المتعالیه (ج3،1). تهران: دارالمعارف.
  17. صلیبا، جمیل (1393). فرهنگ فلسفی. با ترجمه منوچهر صانعی دره بیدی. تهران: حکمت.
  18. طباطبایی، سید محمدحسین (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن ( ج17،1). چاپ پنجم. قم: انتشارات جامعه مدرسین.
  19. فیومی، احمدبن‌محمد (۱۴۰۵ق). المصباح المنیر. قم: مؤسسه دارالهجره.
  20. فروند، ژولین (1383). جامعه‌شناسی ماکس وبر. با ترجمه عبدالحسین نیک‌گهر. تهران: توتیا.
  21. قائمی‌نیا، علیرضا (1383). «چیستی عقلانیت».فصلنامه ذهن. ش17، ص3-12.
  22. کلینی، محمدبن‌یعقوب (1407ق). اصول الکافی (ج5،1). چاپ چهارم. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  23. کیوستو، پیتر (1387). اندیشه‌های بنیادی در جامعه‌شناسی. ترجمه منوچهر صبوری. تهران: نشر نی.
  24. مارکوزه، هربرت (1392). خرد و انقلاب. ترجمه محسن ثلاثى. تهران: نشر ثالث.
  25. مصباح یزدی، محمدتقی (1384). نقد و بررسی مکاتب اخلاقی. چاپ ششم. قم: انتشارات مؤسسه امام خمینی.
  26. ملکیان، مصطفی و دیگران (1388). معنویت گوهر ادیان، «سنت و سکولاریسم». تهران: صراط.
  27. مظفر، محمدرضا (1415ق). اصول الفقه (ج1). بیروت: مؤسسه اعلمی.
  28. وبر ماکس و دیگران (1371). اخلاق پروتستان و روح سرمایه‌داری. به تحقیق عبدالمعبود انصاری. تهران: سمت.
  29. ـــــــــــــــ (بی‌تا). دین قدرت جامعه. به تحقیق احمد تدین. تهران: هرمس.
  30. Kant, I (1997) . Critique of Practical Reasonin M.Gregor (ed.),University of California.
  31. kalberg Stephen (1980). Max Webers types of rationality cornerstones for the analysis of rationalization processes. the American journal of sociology vol36.
  32. Stenmark, Mikaeal(1995). rationality in science, religion, and everyday life. university of notre dame press.