مؤلّفه‌های ادراک عقلی در دو نظریه «انتزاع» و «اتحاد»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد و عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

2 مدرس حوزه علمیه قم

چکیده

ادراک که یکی از اصلی‌ترین شاخص‌های نفس است، در فلسفه رایج به چهار قسم تقسیم می­شود. کامل‌ترین بخش ادراک، تعقل یا ادراک عقلی است و فصل ممیّز نفس ناطقه از نفس حیوانی نیز می‌باشد. اینکه ادراک چگونه در تطورات خود از مرحله احساس به تعقل منتهی می‌شود و نیز چگونه از عوامل بیرونی ـ به­خصوص عقل فعال ـ بهره می‌برد تا به درک کلیات (تصوری و تصدیقی) نائل گردد، از پرسش‌های این نوشتار است. در این مسأله، فلسفه مشّائی و حکمت متعالیه هم­سوییِ قابل­توجهی دارند. لکن بر حسب دیدگاه خاصّی که در اصل ادراک دارند، انظار مستقلی نیز در این مورد ارائه می‌کنند. مشائیان ادراک را از قبیل انتزاع و پالایش مدرَک از ماده (و غواشی) می‌دانند. اما فیلسوفان صدرایی ادراک را ناشی از اتحاد مدرِک (= نفس) با مدرَک قلمداد می‌کنند.
تبیین چگونگی تعامل نفس با عقل فعال به­عنوان یکی از مؤلفه‌های اصلی ادراک عقلی، در این دو مکتب فلسفی و مکانیسم پیچیده‌ای که بر آن حاکم است، موضوع اصلی این نوشتار است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Constituents of Intellectual Perception in the two Theories of “abstraction” and “union”

نویسندگان [English]

  • Mohammad madi Gorjian Arabi 1
  • reza shakerri 2
1 A professor and faculty member at Baqir-u al-Ulum University
2 A lecturer at Qom Seminary.
چکیده [English]

As the main index of mind, perception is divided into four categories in the current  Islamic philosophy. The most perfect perception is the intellectual one which is the differentia of Homo sapiens (rational soul) from animals. In what follows, the authors have dealt with how, in the course of its development, perception passes from senses to intellection and how it makes use of external factors -particularly Active Intellect- in order to get universals (of conception and assent). Peripateticism and transcendent theosophy proceed, in this issue, in a considerable harmony; nonetheless, due to their specific viewpoints on the very perception, they have adopted different views about the case. Peripatetics consider perception as a kind of abstraction i.e. detachment of the known from matter (and its accidents), but the followers of Mulla Sadra considers it some union between the knower (mind) and the known.
Another concern of this essay is to explain how our mind deals with the Active intellect and their complicated mechanism as the main constituent of intellectual perception in the two schools

کلیدواژه‌ها [English]

  • abstraction of the form of perception from its matter
  • the knower-and-known union
  • the Active Intellect
  • the illumination of the Active Intellect on particular forms of perception
  • observation from afar
  • intellectual perception
  1. آملی، محمدتقی (1374). دررالفوائد (ج2). چاپ سوم. قم: موسسة دار التفسیر.
  2. ابن‌‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1386). الاشارات و التنبیهات. به تحقیق آیت الله حسن زاده آملی (ج2). چاپ دوم. قم: بوستان کتاب.
  3. ـــــــــــــــ (1363). المبدأ و المعاد. به اهتمام عبدالله نورانی. تهران: موسسه مطالعات اسلامی و مگ گیل.
  4. ـــــــــــــــ (1430ق). الشفاء (ج5). به تحقیق الاب قنواتی و سعید زائد. قم: ذوی القربی.
  5. حسن‌زاده آملی، حسن (1404ق). دروس اتحاد عاقل به معقول. تهران: انتشارات حکمت.
  6. ـــــــــــــــ (1371). عیون مسائل النفس. تهران: امیر کبیر.
  7. سبزواری، هادی‌‌‌‌‌بن‌‌‌‌‌مهدی (1393). شرح المنظومة (ج2). به تحقیق محسن بیدارفر. قم: انتشارات بیدار.
  8. ـــــــــــــــ (1981م). تعلیقه بر اسفار، «الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة» (ج2). چاپ سوم. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  9. صدرالدین شیرازی، محمدبن‌‌‌‌‌ابراهیم (1387). المبدأ و المعاد. به تصحیح سید جلال‌‌‌‌‌الدین آشتیانی. چاپ چهارم. قم: بوستان کتاب.
  10. ـــــــــــــــ (1386). الشواهدالربوبیة. به تحقیق سید جلال‌‌‌‌‌الدین آشتیانی. چاپ چهارم. قم: بوستان کتاب.
  11. ـــــــــــــــ (1386). مفاتیح الغیب (ج1). به اشراف سید محمد خامنه‌‌‌‌‌ای. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
  12. ـــــــــــــــ (1981م). الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة (ج1، 2، 3، 9،8). چاپ سوم. بیروت‌‌: داراحیاء التراث العربی.
  13. کاپلستون، فردریک چارلز (1396). تاریخ فلسفه (ج4)، ترجمه غلامرضا اعوانی. چاپ هشتم. تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
  14. ـــــــــــــــ (1392). تاریخ فلسفه (ج5). ترجمه امیر جلال الدین اعلم. چاپ هشتم. تهران:انتشارات علمی و فرهنگی.
  15. مطهری، مرتضی (1374). مجموعه آثار (ج9). تهران: انتشارات صدرا.
  16. نصیرالدین طوسی، محمد‌‌‌‌‌بن‌‌‌‌‌محمد (1386). شرح الاشارات و التنبیهات (ج2). به تحقیق حسن حسن‌‌‌‌‌زاده آملی. چاپ دوم. قم‌‌: مؤسسه بوستان کتاب.
  17. ـــــــــــــــ (1376). اساس الإقتباس. چاپ پنجم. به تصحیح مدرس رضوی. تهران‌‌: انتشارات دانشگاه تهران.