بررسی آراء علامه طباطبایی در زمینه جامعه‌شناسی دین با تأکید بر المیزان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه باقر العلوم علیه السلام

چکیده

پرسش اصلی این پژوهش این است که «علامه طباطبایی ـ به‌ویژه در تفسیر المیزان ـ چه مطالبی مرتبط با جامعه‌شناسی دین بیان کرده است؟» نویسنده در این تحقیق تلاش کرده است با استفاده از روش تحلیلی ـ استنباطی و با تمرکز بر آثار علامه طباطبایی، ابتدا مراحل مختلفی که دین از مرحله صدور از اراده تشریعی خداوند تا مرحله ظهور و بروز در حیات اجتماعی انسان طی می‌کند را بازگو نموده و سپس به بررسی ابعاد مختلف دین ـ که مورد توجّه جامعه‌شناسان دین قرار گرفته ـ بپردازد و دیدگاه علامه طباطبایی را با تأکید بر تفسیر المیزان استخراج نماید. براساس یافته‌های این تحقیق، علامه طباطبایی در مقام تعریف دین، تعریفی معرفت‌شناختی از دین ارائه می‌دهد. همچنین از نظر علامه طباطبایی تلاش‌های صورت‌گرفته از سوی برخی نویسندگان در راستای تفسیر مادی‌گرایانه از چیستی دین، صحیح به نظر نمی‌رسد.
علامه طباطبایی ضمن آنکه ریشه دین را در عالم وراء طبیعت می‌داند، برای دین در صحنه زندگی اجتماعی کارکردهایی را قائل است که از جمله آنها می‌توان به "تنظیم حیات اجتماعی و مقابله با انحرافات" اشاره کرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Allamah Tabatabaii on Sociology of Religion in the Light of al-Mizan

نویسنده [English]

  • Hassan Abdi
An assistant professor and Faculty member at Baqir-u Ulum University.
چکیده [English]

The main question of this paper is what Allamah Tabatabaii -particularly in his al-Mizan- says on sociology of religion. Having adopted an analytical-deductive method in his effort, the author has first tried to introduce religion from its early source i.e. from the divine will of law to its development in social life, and then to study different facets of religion -came to the attention of sociologists- coming up with Allamah’s views particularly in the light of his al-Mizan. According to the findings, Allamah’s definition of religion is epistemological. He also holds that materialistic definitions of religion suggested by some scholars do not seem correct. 
Having regarded the origin of religion from the supernatural  world, Allamah Tabatabaii holds some functions in the area of social life; mention can be made to the “management of social life and treating deviations”.

کلیدواژه‌ها [English]

  • sociology of religious
  • the reality of religion
  • the rise of religion
  • innate nature
  • the origin of religion
  • Allamah Tabatabaii
  • al-Mizan
  1. الیاده، میرچا (1373). دین‌پژوهی. ترجمه بهاء الدین خرمشاهی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  2. پالس، دانیل (1382). هفت نظریه در باب دین. ترجمه محمّدعزیز بختیاری. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  3. ترنر، برایان و نیکلاس آبر کرامبی، استفن هیل (1367). فرهنگ جامعه‌شناسی. ترجمه حسن پویان. تهران: انتشارات چاپخش.
  4. ترنر، برایان (1379). ماکس وبر و اسلام. ترجمه سعید وصالی. تهران: نشر مرکز.
  5. جلالی مقدم، مسعود (1379). درآمدی به جامعه‌شناسی دین و آراء جامعه‌شناسان بزرگ درباره دین. تهران: نشر مرکز.
  6. جوادی آملی، عبدالله (1389). منزلت عقل در هندسه معرفت دینی. قم: مرکز انتشارات اسراء.
  7. ـــــــــــــــ (1378). تفسیر موضوعی قرآن، «فطرت در قرآن». قم: مرکز انتشارات اسراء.
  8. خدایار محبّی، منوچهر (1342). بنیاد دین و جامعه‌شناسی. تهران: کتاب‌فروشی زوّار.
  9. دورکیم، امیل (1383). صور بنیانی حیات دینی. ترجمه باقر پرهام. تهران: نشر مرکز.
  10. روشه، گی (1370). تغییرات اجتماعی. ترجمه منصور وثوقی. تهران: نشر نی.
  11. شجاعی زند، علیرضا (1387). جامعه‌شناسی دین. تهران: نشر نی.
  12. شریعتی، علی (1388). مجموعه آثار، )ج28(. تهران: مرکز نشر آثار دکتر شریعتی.
  13. صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم (1978). الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة العقلیة. )ج 7(. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  14. طباطبایی، سید محمّدحسین (1389). روابط اجتماعی در اسلام. ترجمه محمدجواد حجّتی کرمان. قم: بوستان کتاب.
  15. ـــــــــــــــ (1383). تفسیر البیان فی الموافقه بین الحدیث و القرآن (ج2). تحقیق اصغر ارادتی. قم: دفتر تنظیم و نشر آثار علامه طباطبایی.
  16. ـــــــــــــــ (1369). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: مؤسسه انتشارات اسلامی.
  17. ـــــــــــــــ (1362). رسائل سبعه. قم: بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی.
  18. ـــــــــــــــ (1415ق). بدایةالحکمة. چاپ دوازدهم. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  19. ـــــــــــــــ (1983م). المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
  20. علمی، قربان (1382). «بررسی منشأ دین از دیدگاه دورکیم و طباطبایی». مجله مطالعات اسلامی. ش59، بهار1382، ص89-58.
  21. گلدنر، آلوین (1383). بحران جامعه‌شناسی غرب. ترجمه فریده ممتاز. تهران: شرکت سهامی انتشار.
  22. مریجی، شمس‌الله (1393). «بررسی تطبیقی دین و کارکردهای اجتماعی آن از منظر دورکیم و علامه طباطبایی». مجله معرفت فرهنگی ـ اجتماعی. 5، (3). شماره پیاپی 19، ص113-137.
  23. مصباح یزدی، محمدتقی (1365). معارف قرآن. قم: انتشارات مؤسسه در راه حقّ.
  24. مطهری، مرتضی (1388). یادداشت‌های استاد شهید مطهری، ج3. قم: انتشارات صدرا.
  25. ـــــــــــــــ (1370). اصول فلسفه و روش رئالیسم. قم: انتشارات صدرا.
  26. واخ، یوآخیم (1380). جامعه‌شناسی دین. ترجمه جمشید آزادگان. تهران: انتشارات سمت.
  27. ویلم، ژان پل (1377). جامعه‌شناسی ادیان. ترجمه عبدالرحیم گواهی. نقد و بررسی محمدتقی جعفری. تهران: مؤسسه فرهنگی ـ انتشاراتی تبیان.
  28. همیلتون، ملکم (1392). جامعه‌شناسی دین. ترجمه محسن ثلاثی. تهران: نشر ثالث.