تحلیل فلسفی مفهوم«دترمینیسم» در «فیزیک»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای فلسفه تطبیقی دانشگاه قم

2 استاد و عضو هیئت علمی دانشگاه قم

3 دانشیار و عضو هیئت علمی داشگاه قم

چکیده

مفهوم دترمینیسم (Determinism) در طول تاریخ فیزیک تحولات بسیاری داشته و امروزه نیز از مسائل مطرح در فیزیک معاصر است. حتّی برخی حذف آن را از عوامل اصلی تحولِ فیزیک کلاسیک به فیزیک جدید قلمداد کرده‌اند. سوء تفاهم‌ها و مشکلات علمی متعددی راجع به این مفهوم وجود دارد. فهم و تحلیل فلسفی دقیق از این مفهوم می‌تواند گره از برخی از مشکلات علوم مختلف، خصوصاً فیزیک باز کند. از همین‌رو تعریف‌های لغوی و اصطلاحی و اقسام «دترمینیسم» و سپس سیر تحولی این مفهوم در علم و فلسفه غرب را پی می‌گیریم. بنابراین در می‌یابیم که «دترمینیسم» در فیزیک کلاسیک و "تعریف لاپلاسی" یک چهره کامل و جهانی به خود گرفته، اما در فیزیک کوانتوم به‌عنوان معضل و مزاحم قلمداد شده است. ما چارچوب جدیدی از مفهوم دترمینیسم را ارائه می‌دهیم. اینجاست که از لوازم مفهومیِ طرح‌شده نگرش جدیدی راجع به دترمینیسم به‌دست می‌آید. در نهایت تلاش می‌کنیم معضل طرح‌شده را حل کنیم. از نگاه ما، ویژگی‌های دترمینیسم را نمی‌توان کنار گذاشت. بنابراین دترمینیسم را نمی‌توان از علم حذف کرد. مکانیک کوانتومی نیز نهایتاً منکر دترمینیسم جهانی و کامل است و قائل به نوعی از «دترمینیسم ناقص، موضعی و آماری» است.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Philosophical Analysis of the Concept of Determinism in Physics

نویسندگان [English]

  • jafar bahreini 1
  • habibollah razmi 2
  • mahdi monfared 3
1 A PhD. student of comparative philosophy at Qom University.
2 A lecturer and faculty member at Qom university.
3 An associate professor and faculty member at Qom University
چکیده [English]

As an ongoing concept in contemporary physics, determinism has embraced many changes during the history of physics; today it is one of the living issues of contemporary physics. Some scholars have deemed its removal as the main grounds for the development of classical physics into the modern one. There are several misunderstandings and scientific problems about this concept. Sound understanding and a precise philosophical analysis of the term can eliminate some of those problems particularly in physics. Accordingly, we follow up the literal and technical meanings and different kinds of determinism and then the course of its development both in science and Western philosophy. We thus come to know that determinism in classical physics and the “Laplacian definition” has assumed a perfect and global face; however, in quantum physics it proved to be a hard nut to crack. We have suggested a new framework for the concept of determinism thus providing a new approach to determinism out of its proposed conceptual implications. In the end, the authors try to clear up the incurred problem. They hold that they cannot get rid of the consequences of determinism thus it might not be eliminated from science, altogether. In the long run, Quantum mechanics goes to deny the perfect and global determinism, but might fall in some “imperfect local and statistical determinism”.

کلیدواژه‌ها [English]

  • determinism
  • prediction
  • causality
  • modern physics
  • quantum mechanics

مراجع

  1. اینشتاین، آلبرت و لئوپولد اینفلد (1361). تکامل فیزیک. ترجمه احمد آرام. تهران: خوارزمی.
  2. ـــــــــــــــ (1361). فیزیک و واقعیَّت. ترجمه محمدرضا خواجه‌پور. تهران: خوارزمی.
  3. اچ.برنر، ویلیام (1392). مبانی فلسفه جدید. ترجمه حسین سلیمانی آملی. تهران: مؤسسه انتشارات حکمت.
  4. بریجانیان، ماری (1390). فرهنگ اصطلاحات فلسفه و علوم اجتماعی. چاپ سوم. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  5. بریه، امیل (1374). تاریخ فلسفه. جلد اول (دوره یونانی). ترجمه دکتر علی‌مراد داودی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
  6. بیزونسکی، میشل (1388). سرگذشت فیزیک نوین. ترجمه دکتر لطیف کاشیگر. تهران: فرهنگ معاصر.
  7. ج.اسکوایرز، یوئن (1387). اسرار جهان کوانتوومی. ترجمه کمال‌الدین سید یعقوبی. چاپ دوم. تهران: سروش.
  8. حق‌شناس، علی‌محمد و دیگران (1390). فرهنگ معاصر هزاره (انگلیسی ـ فارسی). چاپ پنجم. تهران: مؤسسه فرهنگ معاصر.
  9. پوپر، کارل ریموند (1375). جهان باز، «برهانی در تأیید نامعیَّنی‌گری». ترجمه احمد آرام. تهران: سروش.
  10. دیوانی، امیر (1382). قوانین طبیعت. سروش اندیشه. سال دوم. شماره ۶. ص130 تا 145.
  11. راسل ج، رابرت (1382). فیزیک، فلسفه و الهیّات. ترجمه دکتر همایون همتی. چاپ دوم. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  12. رزمی، حبیب الله (1392). فیزیک کوانتومی و امکان «شعورمندی» ذرات فیزیکی. دو فصل‌نامه علمی و پژوهشی فلسفه علم. مقاله3. دوره3. شماره 6. پاییز و زمستان. ص37-46.
  13. ژیلسون، اتین (1394). هستی در اندیشه فیلسوفان. ترجمه دکتر سید حمید طالب‌زاده. چاپ چهارم. تهران: حکمت.
  14. سروی، ریموند و دیگران (1388). فیزیک جدید. ترجمه محمود بهار. چاپ سوم. تهران: مبتکران.
  15. عابدی شاهرودی، علی (1394). نقد قوه شناخت (ج1). به کوشش محمدعلی اردستانی. تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  16. کاپلستون، فردریک چالرز (1388). تاریخ فلسفه (ج1). ترجمه سید جلال‌الدین مجتبوی. چاپ هشتم. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
  17. ـــــــــــــــ (1387). تاریخ فلسفه. جلد دوم. ترجمه ابراهیم دادجو. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
  18. ـــــــــــــــ (1386). تاریخ فلسفه (ج7). ترجمه داریوش آشوری. چاپ چهارم. شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
  19. ـــــــــــــــ (1384). تاریخ فلسفه (ج9). ترجمه عبدالحسین آذرنگ و سید محمود یوسف ثانی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
  20. کارناپ، رودلف (1378). مقدمه‌ای بر فلسفه علم. ترجمه یوسف عفیفی. چاپ سوم. تهران: نیلوفر.
  21. کرین، کنت اس (1389). فیزیک جدید. ترجمه منیژه رهبر و بهرام معلمی. چاپ ششم. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
  22. گاتری، دبلیو.ک.سی (1375). تاریخ فلسفه یونان. ترجمه مهدی قوام صفری، (ج9،2). تهران: فکر روز. 1375، 1376و 1377.
  23. گلشنی، مهدی (1369). تحلیلی از دیدگاه‌های فلسفی فیزیک‌دانان معاصر. مؤسسه انتشارات امیرکبیر.
  24. گیلیس، دانالد (1390). فلسفه علم در قرن بیستم. ترجمه حسن میانداری. چاپ چهارم. بی‌جا: سمت و کتاب طه.
  25. هـ .جینز، سر جیمز (1381). فیزیک و فلسفه. ترجمه علی‌قلی بیانی. چاپ سوم. تهران: شرکت نشر انتشارات علمی و فرهنگی.
  26. هوکینگ، استیون و لئونارد ملودینو (1390). طرح بزرگ. ترجمه سارا ایزدیار و علی هادیان. تهران: مازیار.
  27. قدردان قراملکی، محمدحسن (1389). اختیار، قانون علیَّت و دترمینیسم. انسان‌پژوهی دینی. سال هفتم. شماره 23. ص47 تا 70.
  28. Keimpe, A, et-al(1999). The Cambridge History of Hellenistic Philosophy, Cambridge University Press.
  29. Audi, R (1999). The Cambridge Dictionary of Philosophy, Cambridge University Press.
  30. Birx, H. J (2009). The Encyclopedia of Philosophy of Time, SAGE.
  31. Bohm, D (2005). Causality and Chance in Modern Physics, Taylor & Francis.
  32. Bohr, N (1957). Atom fysik og Menneskelig Erkendelse, Schultz Forlag, Copenhagen; translated into English under the title Atomic Physics and Human Knowledge (Wiley, 1958).
  33. Borchert, D. M (2006). Encyclopedia of Philosophy, Second Edition, Vol.3, Thomson Gale, a part of the Thomson Corporation.
  34. Bunge, M. A (1979). Causality and modern science, Dover Publications.
  35. Boutroux, E (1874). De la Contingencedes Lois de la Nature, Bailliere, Paris; translated into English by Rothwell, F. under the title The Contingency of the Laws of Nature, Open Court Publishing Co. 1920).
  36. Butterfield, J; Earman J (2007). Handbook of the philosophy of science [2] Philosophy of physics,
  37. Carnap, R (1996). An introduction to the philosophy of science, London, Dover.
  38. Cushing, J. T (1998). Philosophical Concepts in Physics (The historical relation between philosophical and scientific theories), Cambridge University Press.
  39. Earman, J (1986). A Primer on Determinism, Reidel Publishing Company.
  40. Einstein, A; Infeld, L (1967). Evolution of Physics, The Scientific Book Club.
  41. _________; et al (1935). Can Quantum-Mechanical Description of Physical Reality Be Considered Compelete? , Physical Review 47, 777.
  42. Gattei, S. and Agassi, J (2016). Paul K. Feyerabend Physics and Philosophy, Cambridge University Press.
  43. Gilson, E (1952). Being and Some Philosophers, Second edition, Pontifical Institute of Mediaeval Studies, Toronto, Canada.
  44. Guthrie, W. K. C (1962). A History of Greek Philosophy, Volume I, II, Cambridge University Press.
  45. Hawking, S. and Mlodinow, L. (2010). The Grand Design,
  46. Hoffding, H (1905). The Problems of Philosophy, translated by G. M. Fisher, Macmillan, New York.
  47. Frolov, I. T (1984). The Dictionary of Philosophy, Moscow, Progress Publishers.
  48. Jammer, M (1966). The Conceptual Development of Quantum Mechanics, McGraw-Hill book company.
  49. Jeans, J. W (1943). Physics and Philosophy, Cambridge University Press.
  50. Krane, K (2012). Modern Physics, Wiley.
  51. Laplace, P (1820). Essai Philosophique sur les Probabilités; forming the introduction to his Théorie Analytique des Probabilités, Paris: V Courcier; repr. F.W. Truscott and F.L. Emory (trans.), A Philosophical Essay on Probabilities. (New York: Dover, 1951).
  52. Newton, I, Mathematical Principles of Natural Philosophy and His System of the World, translation is dedicated to D. T. Whiteside (University of California Press, Berkeley, 2002).
  53. Rosenfeld, L; Bohr, N. (1945). An Essay, North-Holland Publishing Co., Amsterdam.
  54. Peirce, C. S. (1868). Grounds of validity of the laws of logic, Journal of Speculative Philosophy 2, 193-208; reprinted in Collected Papers of Charles Sanders Peirce, edited by C. Hartshorne and P. Weiss (Harvard University Press, 1935).
  55. Plotnitsky, A (2006), Reading Bohr: Physics and Philosophy,
  56. Poincaré, H (2015), The Foundations of Science, Translated by George Bruce Halsted), Cambridge University Press.
  57. Popper, K. R (1995). The Open Universe (From the Postcript to The Logics of Scientific Discovery), Routledge.
  58. Proudfoot, M. and Lacey, A. R (2010). The Routledge Dictionary of Philosophy, Fourth Edition, Routledge.
  59. Sarkar, S; Pfeifer, J (2006). The Philosophy of Science, An Encyclopedia, Routledge.
  60. Strauss, M (1972). Modern Physics and its Philosophy, Holland, Dordrecht, D. Reidel Publishing Company
  61. Muller, T; Placek (2018). Defining Determinism, British Journal for the Philosophy of Science 69, 215–252.
  62. Wittgenstein, L (2001). Tractatus (Logico-Philosophicus), Translated by D. F. Pears and B. F. McGuinness, Routledge Classics.
  63. https://plato.stanford.edu/entries/determinism-causal.
  64. https://dictionary.abadis.ir.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 07 دی 1399
  • تاریخ بازنگری: 10 خرداد 1400
  • تاریخ پذیرش: 07 تیر 1400

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار