رساله خطی بداء، منسوب به صدرالمتالهین شیرازی (بررسی انتقادی انتساب همراه با تصحیح متن)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

برخی فهرست‌نگاران نسخ خطی، رساله‌ای به زبان عربی در باب بداء را به صدرالمتألهین شیرازی نسبت داده‌اند. از این رساله سه نسخه در کتابخانه‌های ایران نگهداری می‌شود. عمده قرائن مورد اعتماد آنها، قرائن پیرامونی یکی از این نسخه‌های سه‌گانه است. نوشتار حاضر به­دنبال بررسی این انتساب است و بر پایه شواهد درون­متنی و برون­متنی متعددی نشان خواهد داد که این انتساب قابل پذیرش نیست. درباره تعیین نام مؤلف این رساله، به قرینه تاریخ کتابت قدیمی‌ترین نسخه باقی مانده از این رساله (1261هجری) ـ که از روی نسخه اصل مولّف استنساخ شده ـ باید گفت مولّف باید قبل از این تاریخ در قید حیات بوده باشد. البته عدم تعرض رساله حاضر به سخنان شخصیت پرآوازه علامه مجلسی و آثار مشهور وی (مانند بحار الأنوار و مرآة العقول)، این گمان را هم می‌تواند در پی داشته باشد که مولّف قبل از تألیف آثار مزبور علامه مجلسی به تألیف رساله حاضر پرداخته باشد؛ هرچند ممکن است در پاسخ به این گمان گفته شود که ظاهراً بنای رساله بر اختصار بوده و مؤلّف هم رویکردی فلسفی و عرفانی به آموزه بداء داشته و صرفاً متعرّض دیدگاه میرداماد و ملاصدرا شده است. در نوشتار حاضر، علاوه بر این، متن مصحّح این رساله هم خواهد آمد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Manuscript on bada’ Ascribed to Mulla Sadra(A Critical study of Ascription and Correction of the Text)

نویسنده [English]

  • Ebrahim noei
An assistant professor and faculty member at Shahid Beheshti University.
چکیده [English]

Some cataloguers have recorded an Arabic manuscript on bada’ ascribed to Mulla Sadra. There are only three copies of this treatise kept in libraries in Iran. Their reliable major evidence come from a context of one of those three. This article goes to study the ascription and thus the evidence from both the text and context show that the ascription is not acceptable. As per the oldest date of the extant copy of the treatise (1261 Islamic L. C.) transcribed from the original one, one can infer that the author should have lived before that time. Nonetheless, the author has not mentioned the name of the most celebrated scholar Allamah Majlesi or his works (such as Bihar-u al-Anwar or Mir’at-u al-‘Uqul); this might suggest the idea that the treatise had been authored before Majlesi’s works. There is another justification, however, that the treatise was intended to be in brief and the author’s approach was merely mystical and philosophical; that is why he merely mentioned the names of Mirdamad and Mulla Sadra. The article has provided for the corrected text, too.

کلیدواژه‌ها [English]

  • bada’
  • Mulla Sadra Shirazi
  • manuscript
  • A treatise on bada’
  1. قرآن کریم.

    1. بابا افضل کاشانی، محمدبن‌حسن (1351). دیوان حکیم افضل‌الدین محمد مرقی کاشانی (بابا افضل). کاشان: اداره فرهنگ و هنر کاشان.
    2. خوئی، ابوالقاسم (1372). معجم رجال الحدیث. قم: مرکز نشر الثقافة الإسلامیة فی العالم.
    3. درایتی، مصطفی (1391). فنخا (ج35). تهران: کتابخانه ملی.
    4. شعرانی، ابوالحسن(1382). تعلیقه بر: شرح الکافی ملاصالح مازندرانی. تهران: المکتبة الاسلامیة.
    5. صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم (1383). شرح اُصول کافی. چاپ دوم. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
    6. ـــــــــــــــ (1366).تفسیر القرآن الکریم. چاپ دوم. قم: انتشارات بیدار.
    7. صدوق، محمدبن‌علی (1416ق). التوحید. قم: جامعه مدرسین.
    8. ـــــــــــــــ (1359ش). کمال الدین و تمام النعمة. با تصحیح علی‌اکبر غفاری. تهران: دارالکتب الإسلامیة.
    9. ضمیری، امیره (1375ش). فهرست نسخ خطی کتابخانه ملی (ج14). تهران: انتشارات کتابخانه ملی.
    10. فخر رازی، محمدبن‌عمر (1407ق). المطالب العالیة. بیروت: دارالکتاب العربی.
    11. فیض کاشانی، محمدبن‌شاه مرتضی (1406ق). الوافی. اصفهان: مکتبة الامام امیرالمؤمنین.
    12. ـــــــــــــــ (۱۴۲۵ق). أنوار الحکمة. قم: بیدار.
    13. ـــــــــــــــ (۱۳۸۳).الشافی فی العقائد و الأخلاق و الأحکام. تهران: لوح محفوظ.
    14. ـــــــــــــــ (۱۴۱۸ق). علم الیقین فی اُصول الدِّین. قم: بیدار.
    15. ـــــــــــــــ (۱۴۲۸ق). عین الیقین الملقب بالأنوار و الأسرار. بیروت: دار الحوراء.
    16. کلینی، محمدبن‌یعقوب (۱۴۰۷ق). اصول کافی. تهران: دارالکتب الاسلامیة.
    17. مرعشی، محمود و محمدحسین امینی (1427ق). فهرست نسخههای خطی کتابخانه بزرگ حضرت آیت­الله العظمی مرعشی (ج34). قم: انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشی.
    18. مسلم‌بن‌حجاج (بی‌تا). صحیح مسلم. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    19. مجلسی، محمدباقر (بی‌تا). بحارالأنوار. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    20. ـــــــــــــــ (۱۳۶۳). مرآة العقول. تهران: دارالکتب الإسلامیة.
    21. مفید، محمدبن­نعمان (۱۴۱۳ق). الفصول المختارة. قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید.
    22. مولوی، جلال­الدین محمدبن‌محمد (۱۳۸۶). مثنوی. با تصحیح رینولد ا. نیکلسون. تهران: هرمس. ‎
    23. میرداماد، محمدباقر‌بن‌محمد (۱۳۷۴). نبراس الضیاء. با تصحیح حامد ناجی اصفهانی. قم: هجرت.