تأثیر دین بر فرآیند تولید علوم انسانی از دیدگاه علامه مصباح یزدی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجو دکترای فلسفه تطبیقی مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی

2 دانشیار و عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی

چکیده

تحقیق حاضر مبتنی بر دو پیش‌فرض است؛ یکی اینکه علوم ـ من‌جمله علوم انسانی ـ نظام‌مند و سیستمی‌اند و دیگر اینکه تأثیرگذاری دین بر علم را باید در ناحیه فلسفه‌ علم جست‌وجو کرد. این تحقیق در صدد است رابطه علم و دین از نگاه علامه مصباح را با روش توصیفی ـ تحلیلی و با رویکرد فرآیندمحور مورد بررسی قرار دهد. نظام علم و عناصر و مؤلفه‌‌های اساسی آن به‌ عنصر متأثر در یک سو، و مبانی دین‌شناسانه‌ علامه مصباح نسبت به قلمرو و اهداف دین در حیات انسانی به‌عنوان عامل مؤثر در سوی دیگر این رابطه قرار دارد. با بررسی رابطه‌ میان آن دو به این نتیجه می‌رسیم که موضوع علوم انسانی با توجه به رابطه‌ تنگاتنگ آن با اهداف دین و در سایه‌ اعتبار معرفتی گزاره‌‌های نقلی دینی مورد بازنگری واقع می‌شود.
تغییر موضوع، تغییر در ساختار مسائل و قضایای علوم انسانی را به‌دنبال دارد. ارتباط موضوع‌شناسی و روش‌شناسی و همین‌طور پیچیدگی موضوع علوم انسانی باعث نیازمندی نظام علوم انسانی به گزاره‌‌های نقلی در کنار منابع غیر نقلی و تأثیرپذیری از آنها خواهد شد. همچنین با توجه به تأثیرگذاری دین بر غایات علم، گزاره‌‌های دستوری به‌عنوان جزئی از علوم انسانی تحت تأثیر قرار می‌گیرند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Impact of Religion on the Process of Producing Humanities in the Light of Allamah Misbah Yazdi’s View

نویسندگان [English]

  • reza eshagi 1
  • Ali Mesbah 2
1 A PhD student of comparative philosophy in Imam Khomeini Institute of Education and Research.
2 An associate professor and faculty member at Imam Khomeini Institute of Education and Research.
چکیده [English]

This research is based on two presuppositions: first is that disciplines of knowledge -including humanities- are organized and systematic and second is that we ought to seek for the impact of religion on science in the philosophy of science. Having adopted a descriptive-analytic method, this essay goes to study the relation between science and religion in the light of Allamah Misbah’s view and through a process-centered approach. The scheme of knowledge and its main constituents as a passive element stands on one side, and Allamah Misbah’s theological principles concerning the scope and aims of religion as an active element in man’s life stand on another. The study of the two sides leads to the conclusion that the subject matter of humanities -due to their close ties with the aims of religion and in the light of cognitive value of narrated propositions of religion- is to be revised. Any change in the subject-matter entails a modification in the structure of issues and propositions of humanities. The tie between subjectology and methodology and the perplexity of the subject-matter of humanities gave rise to the need of the scheme of humanities for revealed traditions along with none-revealed resources and their influence on it. Moreover, viewing the impact of religion on the goals of knowledge, normative propositions as a part of humanities come under influence, too.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Allamh Misbah
  • Islamic humanities
  • the philosophy of knowledge
  • theological principles
  • the process of knowledge-production
  1. بلیکی، نورمن دبلیو.اچ (۱۳۹۳)‏. پارادایم‌‌های تحقیق در علوم انسانی‏. با ترجمه و تعلیق سید حمیدرضا حسنی و دیگران. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  2. حسین‌زاده، محمد (۱۳۹۴)‏. منابع معرفت. قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  3. خسروپناه، عبدالحسین (۱۳۹۲)‏. در جست‌وجوی علوم انسانی اسلامی، «تحلیل نظریه‌‌های علم دینی و آزمون الگوی حکمی‌ ـ اجتهادی در تولید علوم انسانی اسلامی» (ج۱). قم: نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها و دفتر نشر معارف.
  4. دفتر همکاری حوزه و دانشگاه‏ (بی‌تا/الف‌)‏. سلسله جزوات جامعه‌شناسی (ج۳). [بی‌جا]: [بی‌نا].
  5. ـــــــــــــــ (بی‌تا/ب)‏. سلسله جزوات جامعه‌شناسی (ج۴). [بی‌جا]: [بی‌نا].
  6. ـــــــــــــــ (بی‌تا/ت)‏. سلسله جزوات جامعه‌شناسی (ج7). [بی‌جا]: [بی‌نا].
  7. ـــــــــــــــ (بی‌تا/ث)‏. سلسله جزوات جامعه‌شناسی (ج23). [بی‌جا]: [بی‌نا].
  8. ـــــــــــــــ (بی‌تا/ج)‏. سلسله جزوات جامعه‌شناسی (ج۲۴). [بی‌جا]: [بی‌نا].
  9. ـــــــــــــــ (بی‌تا/د). سلسله جزوات حقوق (ج۱۵). [بی‌جا]: [بی‌نا].
  10. ـــــــــــــــ (بی‌تا/ه)‏. سلسله جزوات حقوق (ج۲۱). [بی‌جا]: [بی‌نا].
  11. ـــــــــــــــ (بی‌تا/و‌)‏. سلسله جزوات حقوق (ج۳۰). [بی‌جا]: [بی‌نا].
  12. ـــــــــــــــ (بی‌تا/ی‌)‏. سلسله جزوات حقوق (ج17). [بی‌جا]: [بی‌نا].
  13. شریفی، احمدحسین (۱۳۹۴). مبانی علوم انسانی اسلامی. تهران: آفتاب توسعه.
  14. عابدی شاهرودی، علی‌‏ (۱۳۹۴). سنجش و اکتشاف. تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
  15. قریشی نسب، السید طه‏ (۱۴۳۳ق)‏. «تأصیل منهج أسلمة العلوم الإنسانیة قراءة فی أطروحة آیة اللّه الشیخ محمدتقی مصباح الیزدی‏». الحیاة الطیبة، ۲۶(۱۵)، ۷۹ـ۱۰۲.
  16. مصباح، محمدتقی (۱۳۹۲)‏. رابطه علم و دین‏. به تحقیق و نگارش علی مصباح‏. قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  17.  مصباح یزدی، محمدتقی (25/3/1391). سلسله نشست‌‌های «علم دینی». جلسه ششم. بازیابی۶ مرداد ۱۳۹۸: برگرفته از http://mesbahyazdi. ir/node/3750.
  18. ـــــــــــــــ (1391). نقشه راه برای تولید علوم انسانی اسلامی در مبانی فلسفی علوم انسانی، «گفت‌وگوها». به کوشش محمود نمازی. قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  19. ـــــــــــــــ (1390). جامعه و تاریخ از نگاه قرآن. قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  20. ـــــــــــــــ (۱۳۸۹)‏. درباره پژوهش. با تدوین جواد عابدینی. قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  21. ـــــــــــــــ (۱۳۸۸)‏. نظریه سیاسی اسلام‏. با تدوین کریم سبحانی ‏(ج۱و۲). قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  22. ـــــــــــــــ (۱۳۸۵/الف)‏. پاسخ استاد به جوانان پرسش‌گر‏. قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  23. ـــــــــــــــ (۱۳۸۵/ب)‏. پیش‌نیاز‌های مدیریت اسلامی‏. با تدوین غلامرضا متقی‌فر. قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  24. ـــــــــــــــ (۱۳۸۱). به‌سوی خودسازی‏. با تدوین کریم سبحانی‏. قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  25. نیومن، ویلیام لارنس (۱۳۸۹). ‏‫شیوه‌‌های پژوهش اجتماعی، «رویکرد‌های کیفی و کمی». ترجمه حسن دانائی‌فرد و حسین کاظمی‏. تهران‏‫: مؤسسه نشر کتاب مهربان.
  26. واسطی، عبدالحمید (1395). روش‌شناسی استنباط فقهی در سه محورِ مسأله‌شناسی، دلیل‌یابی و قرینه‌یابی (پایان‌نامه سطح۴، حوزه علمیه خراسان).
  27. Draper, John William(1874), History of the Conflict Between Religion and Science, New York: Appleton.
  28. White, Andrew Dickson (1897), A History of Science with Theology in Christendom, New York: Appleton.
  29. --------------- (1876), The Warfare of Science, New York: