نقد و بررسی دیدگاه شیخ مفید در باره انگاره مادیت عالم آفرینش

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار و عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

چکیده

جستار پیش‌رو به روش گردآوری کتابخانه‌ای ـ نرم‌افزاری و نیز داده‌پردازی تحلیلی ـ انتقادی، با هدف تبیین سیر تحولات فکری متکلمان شیعی در جهت ارتقاء کلام شیعه به نگارش درآمده است و ضمن بزرگداشت مقام علمی و نبوغ شیخ مفید و پیشگامی او در ارائه شیوه‌‌ جمع‌ منطقی‌ میان‌ عقل‌ و نقل‌ در علم کلام‌ و استدلالی نمودن اعتقادات و ارائه تشیع به‌­مثابه‌‌ نظام‌ فکری‌ و علمی‌ مستقل از سایر مذاهب، به بررسی مبانی کلامی ایشان پیرامون عالم هستی پرداخته و ضمن نادرست دانستن انگاره ایشان درباره مادیت هستی، به تشریح پیامدهای آن، به‌ویژه تکیه بر استدلال­های عقلی صرف در جهت تأویل ظواهر آیات و روایات و نیز پذیرش آموزه‌های ناسازگار با مبانی خود پرداخته است. همچنین استدلال‌های ایشان را در مواردی همچون نفی تجرد ارواح بشری، نفی عالم ذر، نفی نعمت‌های معنوی بهشت و حمل بر مجاز نمودن معانی برخی آیات و روایات را به چالش کشیده است. هر چند مقالاتی در باره نقد مادی­انگاری متکلمان نوشته شده است، اما تاکنون تک‌تک آراء شیخ مفید و مبانی وی از کتب ایشان استخراج نشده و پاسخ داده نشده بود؛ پاسخ‌هایی که برخی در نوع خود تازگی دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Examination on Sheikh Mofid’s View that the Created World is Material

نویسنده [English]

  • mahdi najibi
An assistant professor and faculty member at The Islamic Science and Culture Research Center.
چکیده [English]

This essay aims to explain the course of rational development of the Shiite theologians adopting library reference method and critical study of the data. Not only, the author has venerated the academic position and genius of Sheikh Mofid as a pioneer in his method of reconciliation between the faith and reason in theology and the rationalization of matters of faith, but also respected his particular introduction of Shiism as a coherent and independent school of thought separate from other schools. The author has studied his theological principles about the created world considering his idea that the world is material incorrect. He has shed light on the consequences of Mofid’s theory particularly his reliance on the mere rational arguments in order to interpret the apparent meaning of the Qur’an and traditions and also his acceptance of doctrines irreconcilable with his own principles. Thus, the author has gone to challenge Mofid’s arguments for cases such as the corporeality of man’s spirit, the negation of the world of pre-existence “Dharr”, the negation of spiritual blessings of heaven and the metaphorical interpretation of some verses and traditions. Some critical articles have been written on the theologian’s materialistic approach; however, Sheikh Mofid’s opinions have not been inferred from his books and answered one by one and separately, yet. Some suggested answers are new of their kind.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sheikh Mofid
  • the idea that the world is material
  • the world of pre-existence
  • the purgatory world
  • the spirits of men
  • the spiritual blessings of heaven
  1. قرآن کریم

    1. آشتیانی، جلال‌الدین (1381). شرح بر زاد المسافر. چاپ سوم. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى.
    2. ابن‌بابویه، محمد‌بن علی (1414ق). الاعتقادات. چاپ دوم. قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید.
    3. ابن ‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1382). الاضحویة فی المعاد. تهران: انتشارات شمس تبریزی.
    4. ـــــــــــــــ (1404ق). الشفاء «البیعیات». قم: مکتبة آیة اللّه المرعشی.
    5. تفتازانى، مسعودبن‌عمر (1370). شرح المقاصد (ج5). به تحقیق عبدالرحمن عمیره. قم: انتشارات الشریف الرضی.
    6. جرجانی، شریف علی‌بن‌محمد (1373). شرح المواقف (ج1). به تصحیح بدرالدین نعسانی. قم: انتشارات الشریف الرضی.
    7. جوادی آملی، عبدالله (1398). تفسیر تسنیم (ج3). چاپ هشتم. قم: انتشارات اسراء.
    8. حسن‌زاده آملی، حسن (1381). هزار و یک کلمه. چاپ دوم. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى.
    9. حسینی تهرانی، محمدحسین (1423ق). معادشناسى (ج7)‏. مشهد:انتشارات نور ملکوت قرآن‏.
    10. حیدرپور، احمد (1386). «معاد جسمانی در قرآن و تبیین آن در حکمت سینوی و صدرایی». مجله معارف عقلی. شماره.
    11. خرازی، محسن (1417ق). بدایة المعارف (ج2). چاپ چهارم. قم: مؤسسة النشر الإسلامی‏.
    12. دوانی، علی (1337). مفید، محمدبن­محمد (درس‌هایی از مکتب اسلام). سال 1 (3). ص48 الی 56.
    13. رضوی، رسول و رضا دارینی (1396). «واکنش متکلمان در برابر چالش‌های برخاسته از هیئت بطلمیوسی». فصل­نامه علمی و پژوهشی کلام اسلامی. دوره 26 (103).
    14. رضایی، محمدعلی (1381). پژوهشی در اعجاز علمی قرآن. رشت: کتاب مبین.
    15. سبحانی، جعفر (بی‌تا/الف). الأضواء على عقائد الشیعة الإمامیة. قم: مؤسسه امام صادق.
    16. ـــــــــــــــ (بی‌تا/ب). عصمۀ الانبیاء. قم: مؤسسه امام صادق.
    17. سبزوارى‏، ملاهادی(1383). اسرارالحکم (ج1). قم: انتشارات مطبوعات دینى.
    18. ـــــــــــــــ (1404ق). عیون اخبار الرضا (ج2). قم: مؤسسه اعلمی.
    19. طباطبایى، سید محمدحسین (1417ق). المیزان فى تفسیر القرآن (ج1و 13). چاپ پنجم. قم: انتشارات جامعه‏ مدرسین حوزه علمیه قم.
    20. صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم (1981م). الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة (ج9). چاپ سوم. بیروت: دار احیاء التراث.
    21. طبرسى، فضل‌بن‌حسن (1372)‏. تفسیر مجمع‌البیان (ج8). چاپ سوم. تهران: ناصر خسرو.
    22. ـــــــــــــــ (بی‌تا). الفهرست. به تصحیح بحرالعلوم. نجف: مکتبةالمرتضویة.
    23. طیب، عبدالحسین (1362). کلم‌الطیب. چاپ چهارم. تهران: کتابخانه اسلام.
    24. علامه حلى، حسن‌بن‌یوسف (بی‌تا). کشف­المراد فی شرح تجریدالاعتقاد. چاپ چهارم. به تصحیح حسن‌زاده آملى. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
    25. فخر رازی، محمد (1986م). الاربعین فی اصول‌ الدین (ج2). قاهره: مکتبة الکلیات الأزهریة.
    26. فیض کاشانی، ملامحسن (1425ق). انوارالحکمة. قم: انتشارات بیدار.
    27. کاشانی، فتح‌الله (بی‌تا). منهج الصادقین فی إلزام المخالفین‏. تهران: کتاب‌فروشى اسلامیه.
    28. گرجى، ابوالقاسم (1421ق). تاریخ فقه و فقها. چاپ سوم. تهران: انتشارات سمت.
    29. لاهیجى، فیاض (1383). گوهر مراد. تهران: نشر سایه.
    30. مجلسی، محمدباقر (1370). حق‌الیقین. قم: الشریف الرضی.
    31. ـــــــــــــــ (1404ق). بحارالأنوار (ج2، 5، 6و 58). بیروت: مؤسسة الوفاء.
    32. ـــــــــــــــ (1383). عیون أخبارالرضا7. تهران: نشر جهان‏.
    33. مطهرى، مرتضی (1372). مجموعه آثار (ج27،26). چاپ هشتم. قم: انتشارات صدرا.
    34. مفید، محمد (1413ق/الف). الافصاح فی الإمامة. قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید.
    35. ـــــــــــــــ (1413ق/ب). أوائل المقالات. قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید.
    36. ـــــــــــــــ (1413ق/ج ).تصحیح اعتقادات الإمامیة. قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید.
    37. ـــــــــــــــ (1413ق/د). المسائل السرویة. قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید.
    38. ـــــــــــــــ)1413ق/هـ).النکت فی مقدمات الاصول. قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید.
    39. ـــــــــــــــ (1413ق/و).الاختصاص. قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید.
    40. ـــــــــــــــ (1404ق). مرآت العقول (ج5). چاپ دوم. تهران: دارالکتب الإسلامیة.
    41. مکارم شیرازی، ناصر (1386). پیام قرآن (ج6). چاپ نهم. تهران: دارالکتب الإسلامیة‌.
    42. نجاشی، احمدبن‌علی (1365). الرجال (ج2). چاپ ششم. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
    43. نراقی، مهدی (1362). انیس الموحدین. چاپ دوم. تهران: انتشارات الزهراء، تهران.
    44. نصیری، علی (1381).علامه مجلسی و نقد دیدگاه‌های فلسفی. مجله علوم حدیث. (26)، ص70-95.
    45. وجدانی، جعفر (1409ق). ترجمه الألفین. چاپ دوم. قم: انتشارات هجرت.