تبیین جایگاه حق و قانون در نگرش کانت و اندیشه اسلامیی»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیأت علمی گروه فلسفه اسلامی جامعة المصطفی العالمیه

2 استاد و عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(علیه السلام)

چکیده

مفهوم حق و قانون از پرکاربردترین اصطلاحاتی است که در دانش‌های مختلفی چون فقه، حقوق، اخلاق و سیاست از آن استفاده می‌شود. کانت از فیلسوفان برجسته‌ عصر روشنگری است که مباحث عمیقی را در تبیین مفهوم حق و قانون و نقش تعیین‌کننده آنها در عرصه علوم مختلف مطرح ساخته است. با توجه به تأثیر جدی اندیشه کانت بر فلاسفه مابعد خود، تبیین جایگاه حق و قانون در اندیشه ناب اسلامی و نقد دیدگاه او، زمینه مناسبی را برای طرح بحث فلسفی پیرامون حق و قانون در بستر اسلامی فراهم می‌سازد. در این پژوهش تلاش شده است پس از اشاره اجمالی به برخی از مبانی فلسفی کانت، به تشریح مفهوم حق و قانون و تبیین خاستگاه آنها در اندیشه ایشان و نقد آنها بر پایه آراء مطرح شده در اندیشه متعالی اسلامی پرداخته شود. برخلاف نگرش انسان‌بنیاد کانتی و رویکرد سوبژکتیو و تکیه بر عقل خودبنیاد ـ که شاکله اصلی را در تحلیل مفهوم حق و قانون تشکیل می‌دهد و منافع و خواست و اراده انسان را محور شکل‌گیری و سازمان‌دهی قواعد و ضوابط قانونی قرار می‌دهد ـ در نگاه اسلامی توجه به جهان‌بینی توحیدی و نگرش اله‌محور در تحلیل این دو مفهوم مهم جلوه می‌کند. ازاین‌رو با توجه به آموزه‌های حکمی اسلامی می‌توان بحث حق و قانون را در دو حوزه توصیفی و هنجاری مطرح نمود و ارتباط میان آن‌دو را مورد دقت قرار داد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Position of Right and Law in Kant and Islamic Points of View

نویسندگان [English]

  • Reza Azarian 1
  • Mohammad madi Gorjian Arabi 2
1 A faculty member of the Islamic philosophy group at al- Mustafa International University
2 A professor and faculty member at Baqir al-Ulum University
چکیده [English]

The concepts of right and law are the mostly used terms in different fields such as fiqh, law, ethics, and politics. As one prominent Enlightenment philosopher, Kant proposed many deep discussions as to the explanation of concepts of right and law and their decisive role in different disciplines of knowledge. Viewing Kant’s crucial influence on the subsequent philosophers, the criticism of his ideas and the explanation of right and law in the Islamic school of thought pave the way for philosophical inquiry about the two terms on the Islamic ground.
In what follows, the author has tried to brief on some of Kant’s principles explaining his conception of right and law and then to examine them in the light of Islamic lofty thoughts. Contrary to Kant’s humanistic and subjectivistic approach and his reliance on the self-autonomous reason in his study of the concepts of right and law -which constitute his main scheme in this study, i.e. that he regards man’s interests and will as the axis of formulating axioms of ethics-, the Islamic approach does not fail to take into consideration the monotheistic world-view and God-centered attitude in the course of the analysis of the two terms. Thus we may propose the issues of right and law in the two descriptive and normative fields in the light of the Islamic theosophical teachings and to look into their ties closely.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Right
  • Natural Law
  • Judicial Law
  • Pure Reason
  • Transcendent Wisdom
  1. ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1403ق). الاشارات و التنبیهات. قم: دفتر نشر الکتاب.
  2. اصفهانى، محمدحسین (1418ق). حاشیه کتاب المکاسب. قم: نشر أنوار الهدى‌.
  3. انصارى، مرتضى‌بن‌محمد امین (1415ق). المکاسب المحرمة و البیع و الخیارات. قم: نشر کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى‌.
  4. جونز، پیتر (1392). فلسفه حقوق حق‌ها. برگردان مشتاق زرگوش و مجتبی همتی. تهران: نشر میزان.
  5. موسوی خمینى، سید روح‌اللّه ‌(1379). کتاب البیع‌. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره).
  6. سالیوان، راجر (1380). اخلاق در فلسفه کانت. ترجمه عزت‌الله فولادوند. تهران: طرح نو.
  7. طباطبایی، سید محمدحسین (1386). نهایة الحکمة. قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
  8. ـــــــــــــــ (1385). اصول فلسفه و روش رئالیسم (ج2،1). مقدمه و پاورقی مرتضی مطهری. قم: انتشارات صدرا.
  9. ـــــــــــــــ (بی‌تا). حاشیة الکفایة. قم: نشر بنیاد علمی و فکری علامه.
  10. کانت ایمانوئل (1380). فلسفه حقوق. ترجمه منوچهر صانعی دره‌بیـدی. تهـران: انتشارات نقش و نگار.
  11. ـــــــــــــــ (1378). درس‌های فلسفه اخلاق. ترجمه منوچهر صانعی دره‌بیدی، تهران: انتشارات نقش و نگار.
  12. ـــــــــــــــ (1370). «روشنگری چیست؟». ترجمه همایون فولادپور. مجله کلک، 9 (22)، ص48-57.
  13. ـــــــــــــــ (1369). بنیاد مابعدالطبیعه اخلاق. ترجمه حمید عنایت و علی قیصری. تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.
  14. کورنر، اشتفان (1380). فلسفه کانت. ترجمه عزت‌الله فولادوند. تهران: انتشارات خوارزمی.
  15. فخرالمحققین (علامه حلی)، محمدبن‌حسن (1387). ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد. قم: نشر اسماعیلیان.
  16. محمودی، سید علی(1384). فلسفه سیاسی کانت. تهران: نشر نگاه معاصر.
  17. مصباح یزدی، محمدتقی(1383). آموزش فلسفه. چاپ ششم. تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر.
  18. مطهری، مرتضی (1385). اصول فلسفه و روش رئالیسم (ج1، 2). قم: انتشارات صدرا.
  19. غروی نائینى، میرزا محمدحسین ‌(1373). منیة الطالب فی حاشیة المکاسب‌. به تقریر موسی‌بن‌محمد نجفی خوانساری. تهران: المکتبة المحمدیة‌.
  20. واعظی، احمد (1393). نقد و بررسی نظریه‌های عدالت. چاپ دوم. قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
  21. Caygil,Howard.)1995(.A Kant Dictionary,Oxfor:Blackwell.
  22. Immanuel )1969). Foundations of the Metaphysics of Morals, Translated by L. W. Beck, Edited by R. P. Wolff, First Edition, New York: Macmillan Publication.
  23. Immanuel )1995( .Die Religion Innerbalb der Grenzen der Blossen Vernunft.