بازخوانی دیدگاه صدرالمتألهین درباره ادراک حسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حکمت متعالیه دانشگاه خوارزمی

2 استادیار و عضو هیات علمی گروه فلسفه دانشگاه خوارزمی

چکیده

تبیین ویژگی‌های ادراک حسی، یک بخش از مجموعه مبانی‌ای است که برای تبیین نظام فکری منسجم «معرفت‌شناسی اسلامی» لازم است؛ زیرا ادراک حسی، اولین پل ارتباطی ما با خارج است. در این‌‍ میان، نمی‌توان دیدگاه‌های صدرالمتألّهین را نادیده گرفت. او نظرات قابل توجهی درباره ادراک حسی دارد که با نوآوری‌هایی همراه است. این نظرات، گاه به‌صراحت در سخنان او یافت می‌شوند؛ مثل اینکه صور حسی توسط واهب الصور یا نفس آفریده می‌شوند و گاه صریح نیستند و ممکن است از مبانی دیگر او به‌دست آیند؛ مثل اینکه ادراک حسی، حصولی است یا حضوری و یا اینکه ادراک حسی ماهیتاً خیالی است، به این معنا که تجرد ناقص دارد، و موارد دیگری ازاین‌دست. در این نوشتار، برخی از این نظرات به چالش کشیده شده است. یکی از مهم‌ترین نتایج این چالش‌ها این است که ادراک حسی، حصولی نیست.
                                                                                          

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Review of Mulla Sadra’s Outlook on Sense Perception

نویسندگان [English]

  • Habibullah Khaleqi 1
  • Abbas Sheikh Shoaei 2
1 A PhD. student of transcendent theosophy at Khawarazmi
2 An assistant professor and faculty member of the philosophy group at Khawarazmi University
چکیده [English]

The explanation of sense perception constitutes a few principles necessary for the harmonious system of “Islamic epistemology”. Sense perception is the primary bridge between us and the world outside. Here, Mulla Sadra’s views on the issue ought not to be overlooked, for he has promoted innovations and considerable ideas about it. His ideas are sometimes articulated explicitly easy to spot such as that sensible forms are created by the soul or the Giver of forms, and sometimes implicit to be inferred from his other principles such as that sense perceptions are either husuli (indirect and through impression) or huduri (direct and by presence) and that sense perceptions by essence belong to imagination i.e. they are partially incorporeal. There are other examples, too.
In their essay, the authors have challenged some of these ideas. One important outcome of such challenges is that sense perception is not husuli (indirect and through impression).

کلیدواژه‌ها [English]

  • sense
  • sense perception
  • Mulla Sadra
  • external senses
  • internal senses
  • knowledge by impression
  • knowledge by presence

مراجع

1. ابن أثیر جزری موصلی، مبارک‌بن‌محمد (بی‌تا). النهایة فی غریب الحدیث و الأثر. قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
2. ابن منظور، محمدبن‌مکرم (1375). لسان العرب. بیروت: دار بیروت.
3. احمدی، احمد (1384). اصالت وجود یا ماهیت: «خلط شناخت‌شناسی و هستی‌شناسی». پژوهش‌های فلسفی ـ کلامی، 7 (26). ص4 ـ 18.
4. ارسطو (بی‌تا). فی النفس. تحقیق عبد الرحمن بدوی. بیروت: دارالقلم.
5. تهانوی، محمدعلی (1996م). کشاف اصطلاحات العلوم و الفنون. (ج1). بیروت: مکتبة لبنان ناشرون.
6. حسین‌زاده، محمد (1384). «حواس یا ادراکات حسی از منظر معرفت‌شناسی». معرفت فلسفی. زمستان84. شماره10. ص29 ـ 74.
7. ـــــــــــــــ (1388). معرفت بشری زیرساخت‌ها. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
8. ـــــــــــــــ (1394). منابع معرفت. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
9. سبحانی فخر، قاسم (1390). «ادراک حسی از منظر ابن‌سینا، سهروردی و ملاصدرا». پژوهش‌های فلسفی کلامی، 13 (50). ص91 ـ 106.
10. سربخشی، محمد (1390). «ادراک حسی، ادراکی حضوری». ذهن، 12 (46)، ص31ـ52.
11. سربخشی، محمد و فنایی اشکوری، محمد (1391). «تعریف علم حضوری و اقسام آن». معرفت فلسفی، بهار91. شماره 35. ص45ـ76.
12. سلیمانی امیری، عسکری (1384). «حضوری بودن محسوسات». معرفت فلسفی. شماره7. ص11ـ42.
13. سهروردی،  یحیی‌بن‌حبش (1392‏). حکمة الإشراق. شرح قطب‌الدین شیرازی. تعلیقه صدرالمتألّهین.(ج4). تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
14. ـــــــــــــــ (1375). مجموعه مصنفات شیخ اشراق (ج1). تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
15. شمس، منصور (1387). آشنایی با معرفت‌شناسی. تهران: انتشارات طرح نو.
16. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1981م). الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الاربعة. (ج8،6،3،1) بیروت: دار إحیاء التراث.
17. ـــــــــــــــ (1360). الشواهد الربوبیة فى المناهج السلوکیة. به تصحیح و تعلیق سید جلال‌الدین آشتیانی. مشهد: المرکز الجامعی للنشر.
18. ـــــــــــــــ (1354). المبدأ و المعاد. به تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی. تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
19. ـــــــــــــــ (1363). مفاتیح الغیب. به تصحیح محمد خواجوی. تهران: مؤسسه تحقیقات فرهنگی.
20. صلیبا، جمیل (1414ق). المعجم الفلسفی. (ج1). بیروت: الشرکة العالمیة للکتاب.
21. طباطبایی، سید محمدحسین (1368). اصول فلسفه و روش رئالیسم. پاورقی استاد مرتضی مطهری. (ج6،1). تهران: انتشارات صدرا.
22. ـــــــــــــــ (1416ق). نهایةالحکمة. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
23. عبودیت، عبدالرسول (1393). درآمدی به نظام حکمت صدرایی. (ج2). تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت). مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی و مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
24. فنایی اشکوری، محمد (1389/الف). علم حضوری سنگ‌بنای معرفت بشری. قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
25. ـــــــــــــــ (1389/ب). مقدمه‌ای بر فلسفه اسلامی معاصر. قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
26. کرد فیروزجائی، یارعلی (1392). «حقیقت ادراک حسی از دیدگاه علامه طباطبایی». معرفت فلسفی. شماره39، ص11 ـ 30.
27. گروهی از مؤلفان (1414ق). شرح المصطلحات الفلسفیة. مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة.
28. مصباح یزدی، محمدتقی (1387). آموزش فلسفه. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
29. مطهری، مرتضی (1377). مجموعه آثار. (ج6). قم: انتشارات صدرا.
30. مطهری، مهدی (1391). بررسی فرآیند شکل‌گیری مفاهیم عقلی از دیدگاه صدرالمتألهین. پایان‌نامه سطح3. حوزه علمیه قم.
31. نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد (1375). شرح الاشارات و التنبیهات (ج2). قم: نشر البلاغة.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 28 مرداد 1399
  • تاریخ بازنگری: 13 آبان 1399
  • تاریخ پذیرش: 24 آذر 1399

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار