بازخوانی رویکرد اندیشمندان شیعه به روایات نخستین مخلوق

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی

2 دانش پژوه سطح چهار حوزه علمیه رفیعه المصطفی

چکیده

در روایات اسلامی موارد متعدد و مختلفی برای نخستین مخلوق بیان شده است. از مهم‌ترین مصادیق ذکر شده می‌توان به نور پیامبر اکرم1 و اهل بیت:، روح، عقل، آب و قلم اشاره کرد. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی، دیدگاه‌های اندیشمندان، به‌ویژه صاحب‌نظران شیعه را در حل تعارض این روایات بررسی می‌کند. با جست‌وجو در این دیدگاه‌ها درمی‌یابیم که محدثان در توجیه این اختلافات، یا به جمع بین روایات پرداخته و همه آنها را مفاهیم متعددی از یک مصداق می‌شمارند و یا با جدا کردن عالم جسمانی از عالم روحانی در عالم جسمانی «آب»، و در عالم روحانی «عقل» را نخستین مخلوق می‌دانند. بیشتر فلاسفه و عرفا در تحلیل عقلی خود با استفاده از قاعده الواحد، صادر اول و مخلوق اول را یکی دانسته‌اند. فلاسفه نام عقل را بر آن نهاده‌اند و عرفا تعبیر نور، حقیقت محمدیه و وجود منبسط را به‌کار برده‌اند. برخی نیز مخلوق اول و صادر اول را از هم جدا دانسته و موارد به‌کار رفته در روایات را قابل تطبیق بر خلقت نوری حضرت محمد9 به‌عنوان نخستین مخلوق می‌دانند.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Review of the Shiite Approach to the Traditions about the First Creature

نویسندگان [English]

  • Abdollah Mirahmadi 1
  • Zahra Asaadi Samani 2
1 An assistant professor and faculty member at Khwarazmi University
2 A 4th grade seminary student at al-Mustafa
چکیده [English]

There, in the Islamic traditions, are different cases speaking about the first creature. Mention can be made of the most significant instances such as the light of holy Prophet of Islam and Ahlu al-Beit (PBUT), the spirit, the intellect, water and pen.
Making use of descriptive-analytic method, the authors have studied the views of intellectuals, particularly the Shiite, in order to resolve the contradiction of those traditions. A look into those traditions shows that the authorities in hadith either went to reconcile those traditions that they are different phrases of the same concept or to separate the material world from the spiritual one that in the former it is “water” and in the latter it is “intellect”. Having referred to the so-called al-Wahid Rule “nothing issues from the One except one”, most philosophers and mystics hold that the first created or issued being is one. The philosophers have named it “intellect”, and the mystics have construed it as “light”, “Muhammadan Reality”, or “expanded existence”. Some scholars have separated “the first created” from “the first issued” and applied those traditions on the creation of the light of holy Muhammad (PBUH) as the first creature .

کلیدواژه‌ها [English]

  • Tthe first creature
  • the first issued being
  • al-Wahid Rule
  • the instances of the first creature
  • the approaches of Shiite intellectuals
  1. قرآن کریم.

    1. ابراهیمی، عبدالرضا (1399ق). علل اربعه و اصول دین. کرمان: سعادت.
    2. ابن‌اثیر، مبارک‌بن‌محمد (1367). النهایة فی غریب الحدیث و الاثر. (ج2،1) قم: اسماعیلیان.
    3. ـــــــــــــــــــــ (1385ق). الکامل فی التاریخ. (ج1). بیروت: دار صادر.
    4. ابن ابی‌جمهور، محمدبن‌زین‌الدین ‏(1405ق). عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة. (ج4). قم: دار سیدالشهداء.
    5. ابن‌تیمیه، احمدبن‌عبدالحلیم (1419ق). مجموعة الفتاوی. (ج1). ریاض:‌ مکتبة العبیکان.
    6. ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1363). الشفاء. (ج1). تهران: ناصر خسرو.
    7. ـــــــــــــــ (1400ق). رسالة العرشیه. قم: انتشارات بیدار.
    8. ـــــــــــــــ (1993م). الاشارات و التنبیهات. (ج3). بیروت: مؤسسة النعمان.
    9. ابن‌عربی، محیی‌الدین (1994م).الفتوحات المکیه. (ج2). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    10. ابن‌فناری‌، شمس‌الدین محمد‌ (1363).مصباح الانس. تهران: فجر.
    11. اصفهانی، مهدی (1387). ابواب الهدی. تهران: منیر.
    12. استرآبادی، علی(1409ق). تأویل آیات الظاهره فی فضائل العترة الطاهره. قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
    13. افضلی، علی (1388). «پاسخ به اشکالات کلامی و فلسفی درباره عالم ذر». فلسفه دین، 6 (4)، ص85-112.
    14. آشتیانی، سید جلال‌الدین (1380). شرح مقدمه قیصری. ‌قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
    15. آملی، سید حیدر (1428ق). تفسیر المحیط الأعظم والبحر الخظم فی تأویل کتاب الله العزیز (ج1). ‌قم: نور علی نور.
    16. ـــــــــــــــ (1380). ساحت ربوبی (شرح رسالة نقد النقود فی معرفة الوجود). شرح و ترجمه اسماعیل منصوری لاریجانی. تهران: مؤسسه فرهنگی آیه.
    17. برقی، احمدبن‌محمد (1371ق). المحاسن (ج1). تهران: دار الکتب الاسلامیة.
    18. بنداری، عبدالغفار سلیمان (‌1410ق). موسوعة اطراف الحدیث النبوی الشریف (ج4). بیروت: دارالفکر.
    19. بهشتی، سعید (1385). «تشکیک‌مندی خاصی تربیت اسلامی در پرتو قرآن و سنت نبوی»، مجموعه مقالات همایش پیامبر اعظم9 و تعلیم و تربیت اسلامی (ج1). به کوشش حسن ملکی. تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.
    20. پایگاه اطلاع‌رسانی استاد حسن رمضانی، آدرس: ‌www.ostadramazani.ir.
    21. جوادی آملی، عبدالله (1395). صورت و سیرت انسان در قرآن. قم: مرکز نشر اسراء.
    22. ـــــــــــــــــــ (1388). تفسیر تسنیم (ج2، 3، 5، 10). قم: مرکز نشر اسراء.
    23. حافظ برسی، رجب‌بن‌محمد (1422ق). مشارق انوار الیقین فی اسرار امیر المؤمنین. بیروت: اعلمی.
    24. حر عاملی، محمدبن‌حسن (1401ق). الفصول المهمه فی اصول الأئمة الإثنی عشر (ج3). قم: بیدار.
    25. حسن‌زاده آملی، حسن (1362). وحدت از دیدگاه عارف و حکیم. تهران: فجر.
    26. 26. حسینی‌شریف، سید ‌علی و غلامعلی مقدم (1395). «مخلوق اول در روایات و دو مواجهه متفاوت». مجله آموزه‌های فلسفی. 11(18). ص77-101.
    27. حقی، علی و کبری مشایخی قلاطوییه (1392). «بررسی مقایسه‌ای حدوث نفس از دیدگاه ابن سینا و ملاصدرا». مجله علوم انسانی دانشگاه پیام نور مشهد. 3(6). ص1-14.
    28. خزاز رازی، علی‌بن‌محمد (1401ق). کفایة الاثر فی النص علی الائمة الاثنی عشر. قم: بیدار.
    29. خمینی، روح‌الله (1381). مصباح الهدایه الی الخلافة والولایة (ج1).‌ ترجمه سید جلال‌الدین آشتیانی. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی1.
    30. ـــــــــــــــ (1388). شرح حدیث جنود و عقل. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
    31. خواجوئی، اسماعیل (1418ق). جامع‌الشتات. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    32. خویی، حبیب‌الله (1400ق). منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه (ج1). قم: مکتبة الاسلامیة.
    33. راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمد (1412ق). مفردات الفاظ القرآن. بیروت: دارالقلم.
    34. رضوی، مرتضی (1396). «دو مسأله در هستی‌شناسی». سایت بینش نو: www.binesheno.com.
    35. ـــــــــــــــ (1383). محیی‌الدین در آینه فصوص. (ج1). قم: فخر دین.
    36. ـــــــــــــــ (1372). تبیین جهان و انسان. قم: مهر قم.
    37. زاهدی‌فر، سیفعلی (1394). «تاریخ‌گزاری حدیث اول ما خلق الله العقل»، مجله صحیفه مبین. سال21. شماره58. ص75-104.
    38. زبیدی، مرتضی (1414ق). تاج العروس (ج3). بیروت: دارالفکر.
    39. سبزواری، ملاهادی (1383). اسرار الحکم، قم: مطبوعات دینی.
    40. سهروردی، یحیی بن حبش (1388). حکمةالاشراق. ترجمه دکتر فتحعلی اکبری. تهران: نشر علمی.
    41. ـــــــــــــــ (1380). مجموعه مصنفات شیخ اشراق (ج1). تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
    42. سیوطی، جلال‌الدین (1404ق). الدر المنثور فی تفسیر المأثور (ج6). قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
    43. شریف‌رضی، محمدبن­حسین (1414ق). نهج البلاغة. قم: دارالهجرة.
    44. شکر، عبدالعلی(1392). «قدرت نامتناهی خداوند و قاعدۀ الواحد». مجله عقل و دین، 5(8)، ص103-117.
    45. صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم (1410ق). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة (ج2). بیروت: داراحیاء التراث العربی.
    46. ـــــــــــــــ (1384). شرح الاصول الکافی (ج1). با تصحیح، تحقیق و مقدمه آیت‌الله رضا استادی. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
    47. ـــــــــــــــ (1363). مفاتیح الغیب، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
    48. صدوق، محمدبن‌علی (1385). علل‌الشرائع، قم: کتاب‌فروشی داوری.
    49. ـــــــــــــــ (1376). الامالی. تهران: کتابچی.
    50. ـــــــــــــــ (1414ق). الاعتقادات الامامیه. قم: کنگره شیخ مفید.
    51. ـــــــــــــــ (1413ق). من لایحضره الفقیه (ج4،2). قم: جامعه مدرسین.
    52. ـــــــــــــــ (1398ق). ‌التوحید. قم: جامعه مدرسین.
    53. ـــــــــــــــ (1395ق). ‌کمال‌الدین و تمام النعمه(ج2،1)) تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    54. ـــــــــــــــ (1378ق). عیون اخبارالرضا7 (ج2،1). تهران: نشر جهان.
    55. ـــــــــــــــ (1362ق). الخصال. قم: جامعه مدرسین.
    56. صفار، محمدبن‌حسن (1404ق). بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد 9 (ج1). قم: مکتبة آیةالله المرعشی النجفی.
    57. طباطبایی، سید محمدحسین (1388). بدایة الحکمة (ج 4).‌ ترجمه و شرح علی شیروانی. تهران: دارالفکر.
    58. طبری، محمدبن‌جریر (1412ق). جامع‌البیان فی تفسیر القرآن (ج1). بیروت: دارالمعرفة.
    59. غزالی، ابوحامد محمد (1416ق). مجموعه رسائل امام غزالی. بیروت: دارالفکر.
    60. ـــــــــــــــ (بی‌تا). احیاء علوم الدین (ج8).‌ بیروت: دارالکتب العربی.
    61. فیض کاشانی، محمدمحسن (1377). علم الیقین فی اصول الدین (ج1). قم: بیدار.
    62. ـــــــــــــــ (1415ق). تفسیر الصافی (ج4). تهران: مکتبة الصدر.
    63. ـــــــــــــــ (1406ق). الوافی (ج1). اصفهان: مکتبة الإمام أمیرالمؤمنین علی7.
    64. قمی، علی‌بن‌ابراهیم (1404ق). تفسیر القمی (ج2،1). قم: دارالکتاب.
    65. قمی، قاضی سعید (1373). شرح توحید الصدوق (ج1). تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
    66. قونوی، صدرالدین (2010م). مفتاح الغیب (مصباح الانس). بیروت: دارالکتب العلمیه.
    67. ـــــــــــــــ (1371). الفکوک. تصحیح محمد خواجوی. تهران: مولی.
    68. کلینی، محمدبن‌یعقوب (1429ق). الکافی (ج2،1). تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    69. مازندرانی، محمدصالح‌بن‌احمد (1382ق). شرح الکافی (الاصول و الروضه) (ج12،7،1). تهران: المکتبة الاسلامیة.
    70. مجلسی، محمدباقر (1404ق).‌ مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول (ج25). تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    71. ـــــــــــــــ (1403ق). بحارالانوار الجامعة لدرر اخبارالائمة الاطهار (ج1، 10، 25، 29، 54، 57). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    72. مسعودی، علی‌بن‌حسین (1363). مروج الذهب و معادن الجوهر (ج1). قم: دارالهجرة.
    73. مصطفوی، حسن (1430ق). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم (ج3). بیروت: دارالکتب العلمیه.
    74. مفید، محمدبن‌محمد (1413ق/الف). المسائل السرویه. قم: المؤتمر العالمی لألفیة الشیخ المفید.
    75. ــــــــــــــــــ (1413ق/ب). ‌المسائل العکبریه. قم: المؤتمر العالمی لألفیة الشیخ المفید.
    76. ملکی تبریزی، میرزاجواد (1372). اسرار الصلوة. ترجمه رضا رجب‌زاده. تهران: پیام آزادی.
    77. میرداماد، محمدباقربن‌محمد (۱۴۰۳ق). التعلیقة علی کتاب الکافی. به تحقیق مهدی رجایی. قم: مطبعة الخیام.
    78. نرم‌افزار درایة النور (1388). نسخه 2/1. قم: مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
    79. نمازی شاهرودی، علی (1418ق). مستدرک سفینة البحار (ج3). قم: جامعه مدرسین.