بررسی و تحلیل دیدگاه ملاصدرا در مسأله «ارتباط وجود صمدی خداوند و وجود ممکنات»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استایار و عضو هیئت علمی وزارت علوم، تحقیقات و فن‌آوری

چکیده

خداوند خود را در قرآن با نام «صمد» خوانده است. از طرف دیگر، ممکنات نیز با صفت کثرتشان مشهود حس و عقل ما هستند. ربط وجود صمدی خداوند ـ که جایی برای غیر باقی نمی‌گذارد ـ و وجود ممکنات متکثر، یکی از مسائل اهل اندیشه الهی بوده است.
نظرات مختلفی مانند وحدت شخصی وجود، تشکیک در وجود و تباین وجود خدا و ممکنات در این باب ارائه شده است. یکی از نظرات، نظریه وحدت شخصی وجود است که عرفا به آن معتقدند و ملاصدرا با اثبات عقلی آن، مدعی تکمیل فلسفه و تتمیم حکمت می‌باشد. بیان ملاصدرا مسائلی را به ذهن متبادر می‌سازد که سازگاری یا عدم سازگاری وحدت شخصی با مبانی حکمت متعالیه، یکسانی وحدت تشکیکی وجود با وحدت شخصی ملاصدرا یا مدعای عرفا و میزان وثاقت ادله عقلی وحدت شخصی وجود از جمله آنهاست. با بررسی این مسائل در حکمت متعالیه، راهی جز اذعان به وحدت شخصی وجود با همان تبیین عرفا نزد ملاصدرا باقی نمی‌ماند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Mulla Sadra on Contingent-God Samadi Relation (a critical assessment)

نویسنده [English]

  • mohammad mostafaee
A professor and faculty member at the Ministry of Science Research and Technology
چکیده [English]

Allah had called Himself Samad in the Qur'an. In Arabic language, Samad means the All-Rich, the Eternal, the Everlasting, the Constant, the Impenetrable, and the Besought of all, altogether so that He leaves no room for any other. The contingent beings, however, are in terms of their multitude seen by the sense perception and the intellect. That how we can relate the Samadi existence of Allah to the multitude contingent beings is an issue dealt with by the theologians.
    Different theories have been suggested such as, the personal unity of existence, the graded unity of existence, and the dichotomy of God and creatures. Having rationally demonstrated the mystics' theory of personal unity of existence, Mulla Sadra claims that he has accomplished theosophy and completed metaphysics. His explanation associates issues such as the compatibility and incompatibility of personal unity with the foundations of his transcendent philosophy, that whether his graded unity theory is identical with his personal unity or which the mystics claim, and that how far the rational arguments for personal unity are authentic. The examination of the above issues demonstrates that no room is left for Mulla Sadra but to embrace personal unity through the mystics' explanation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The existence of Allah
  • Samadi existence
  • personal unity
  • graded unity
  • Mulla Sadra
  1. قرآن مجید.

    ـ نهج البلاغه

    1. آشتیانی، سیدجلال‌الدین (1370).شرح مقدمه قیصری. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
    2. ـــــــــــــــ (1361/الف).هستی از نظر فلسفه و عرفان. تهران: نهضت زنان مسلمان.
    3. ـــــــــــــــ (1361/ب). هرم هستی، تحلیلی از مبادی هستی‌شناسی تطبیقی. تهران: مطالعات و تحقیقات فرهنگی و مؤسسه التاریخ العربی.
    4. ـــــــــــــــ (1342). مقدمه و تعلیقه بر مجموعه آثار عصار. تهران: مرکز نشر مکتب العالم الاسلامی.
    5. جوادی آملی، عبدالله (1375).رحیق مختوم. (ج9،5،2،1)قم: مرکز نشر اسراء.
    6. ـــــــــــــــ (1372). تحریر تمهید القواعد. صائن‌الدین علی‌بن‌محمد ابن‌ترکه. تهران: الزهرا.
    7. ـــــــــــــــ (1369). شرح حکمت متعالیه (جلد6). تهران: الزهراء.
    8. حسن‌زاده آملی، حسن (1371). عیون مسائل نفس. تهران: امیرکبیر.
    9. حسنی، سیدحمیدرضا (1385). «وحدت و کثرت وجود در حکمت متعالیه و عرفان». پژوهش‌های فلسفی ـ کلامی. 7(3) ص3-24.
    10. حسینی طهرانی، سید محمدحسین (1417ق). مهر تابان، (یادنامه و مصاحبات با علامه طباطبایی). مشهد: علامه طباطبایی.
    11. زنوزی، عبدالله (1379ق). لمعات الهیه. با مقدمه و تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی. تهران: انجمن فلسفه ایران.
    12. سبزواری، هادی (1981م). تعلیقه بر «الحکمة المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه». بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    13. سوزنچی، حسین (1389). وحدت وجود در حکمت متعالیه. تهران: دانشگاه امام صادق(علیه السلام).
    14. شیرازی، قطب‌الدین محمودبن‌مسعود (بی‌تا). شرح حکمة الاشراق. بی‌جا. بی‌نا.
    15. صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم (1382). الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة. به ضمیمة تعلیقات سبزواری. تصحیح و تحقیق و مقدمه رضا اکبریان، با اشراف سید محمد خامنه‌ای. تهران: انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
    16. ـــــــــــــــ (1382). الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه. تصحیح و تحقیق و مقدمه سید مصطفی محقق داماد، با اشراف سیدمحمد خامنه‌ای. تهران: انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
    17. ـــــــــــــــ (1382). تعلیقه صدرالمتألهین بر الهیات شفا. تصحیح نجف‌قلی حبیبی. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
    18. ـــــــــــــــ (1381). الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة. تصحیح و تحقیق و مقدمه احمد احمدی. با اشراف سیدمحمد خامنه‌ای. تهران: انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
    19. ـــــــــــــــ (1380). الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة، به ضمیمه تعلیقات سبزواری. تصحیح، تحقیق و مقدمه مقصود محمدی. با اشراف سید محمد خامنه‌ای. تهران: انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
    20. ـــــــــــــــ (1360/1982م). الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه. مشهد: المرکز المجامعی النشر و مؤسسه التاریخ العربی.
    21. ـــــــــــــــ (1981م/ الف/1410ق)، الحکمۀالمتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه.(ج 6،2،1،،8) بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    22. ـــــــــــــــ (1981م/ب)، الشواهد الربوبیه بیروت، مؤسسه  التاریخ العربی.
    23. ـــــــــــــــ (بی‌تا). الشواهد الربوبیه. با تعلیق آشتیانی. بیروت: مؤسسه التاریخ العربی (افست چاپ دانشگاه مشهد).
    24. ـــــــــــــــ (بی‌تا). شرح الهدایه الاثیریه. چاپ سنگی. [بی‌جا]: بی‌نا.
    25. طباطبایی، سید محمدحسین (1373). اصول فلسفه و روش رئالیسم، همراه با پاورقی مرتضی مطهری. تهران: صدرا.
    26. ـــــــــــــــ (1410ق). توحید علمی و عینی در مکاتیب حکمی و عرفانی میان سید احمد کربلایی و شیخ محمدحسین اصفهانی. به ضمیمه محاکمات و تذییلات علامه طباطبایی بر سه مکتوب اول سید و شیخ و تذییلات سید محمدحسین طهرانی بر چهار مکتوب آخر سید و شیخ، تهران: حکمت.
    27. ـــــــــــــــ (1981م/الف). تعلیقه بر الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه. بیروت: دار احیاءالتراث العربی.
    28. عبودیت، عبدالرسول (1385). نظام حکمت صدرایی2 (تشکیک در وجود). قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
    29. قمشه‌ای، آقا محمدرضا (1355). تعلیقه بر تمهیدالقواعد ابن‌ترکه. تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
    30. لنگرودی لاهیجی، محمدجعفر (1342). شرح رساله المشاعر. با تصحیح و تعلیق و مقدمه جلال‌الدین آشتیانی، تهران: مرکز نشر مکتب الاعلام الاسلامی.
    31. مصباح یزدی، محمدتقی (1405ق). تعلیقه بر نهایة الحکمة. تهران: الزهراء.
    32. مطهری، مرتضی(1378). شرح منظومه. تهران: صدرا.
    33. نوری، ملاعلی (1981). تعلیقه بر الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه. بیروت: دار احیاء التراث العربی.