راه‌حلی برای چالش مفهوم شناسی عدالت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکتری فلسفه اسلامی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

چکیده

اندیشمندان حوزه عدالت‌پژوهی تعاریف متکثر و چه‌بسا غیر قابل ‌جمعی از عدالت ارائه داده‌اند. دراین‌میان چگونه می‌توان به حقیقت مفهومی عدالت از میان این تعاریف گسترده دست‌یافت؟ پاره‌ای از این تعاریف «صوری» هستند و بدون ارائه معیارِ تحقق عدالت، قالب شکل‌گیری آن در عرصه‌های مختلف را ترسیم می‌کنند. متقابلاً تعاریف «محتوایی» بر ارائه معیار یا معیارهایی معین برای تحقق عدالت تأکید دارند. نگارنده این تحقیق از طرفی بر این باور است که اولاً تعاریف صوری در تبیین مبادی تصوری حوزه عدالت‌پژوهی بر تعاریف محتوایی تقدم دارند و تعاریف محتوایی در حد «مسائل» عدالت‌پژوهی قرار دارند، نه در مرز «مبادی تصوری» آن. ثانیاً در میان تعاریف صوری مختلف، تعریف عدالت به «اعطای حق به صاحب حق» کامل‌ترین تعریف است و می‌توان با استفاده از نظریه اعتباریات علامه طباطبایی و افزودن دو قید «اعتباری و حکیمانه» به این تعریف، به حقیقت مفهومی عدالت نزدیک‌تر شد. عدالت‌پژوه بر پایه این تعریف، به دنبال حقوق و امتیازاتی است که نظام تکوین به افراد اختصاص نداده است و لازم است با اعتبار آن‌ها ـ که ریشه در واقعیت‌های عینی خارجی دارند ـ حیات اجتماعی مطلوب را ایجاد کرد. این حقوق صدق و کذب نخواهند داشت. بلکه اگر اعتبار آنها ریشه در واقعیات عینی داشت، حکیمانه و در غیر این صورت لغو خواهند بود. بر پایه این تعریف، اهمیت مباحث فلسفی برای دست‌یابی به حقوق اعتباری حکیمانه نیز نمایان گردیده، سر اختلاف عدالت‌پژوهان در تبیین معیارهای عدالت نیز روشن می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Solution to the Semantic Challenge of Justice

نویسنده [English]

  • mahdi shajarian
A PhD. holder of Islamic philosophy at the Institute of Islamic Culture and Thought.
چکیده [English]

The intellectuals on justice research have proposed various definitions of justice though irreconcilable. How may one get the true meaning of justice from among those many definitions? Some of them are formal merely developing a framework for different fields without any criterion for its application on realities. On the contrary, content-based definitions highlight determined criterion or criteria for the realization of justice. 
The author is first of the view that formal definitions take precedence over those of content in term of the explanation of conceptual principles of justice. Content-based definitions concern issues of justice, rather than the boundaries of its "conceptual principles". Secondly, from among those conceptual definitions, "giving the right to the rightful" is the most complete one. We can get closer to the true meaning of justice if we make use of Allamah Tabatabaii's theory of mental considerations adding two terms of "wisely and mental construct" to it. According to this definition, a justice researcher seeks for the rights and advantages that the system of creation has not given to the people, nonetheless, it is necessary to construct them -they are rooted in concrete realities outside- in the mind in order to create a desired social life. As to those rights, we cannot say that they are true or false. If their consideration is rooted in concrete realities, then it is wise to act upon, or else they are null and void. This definition proves the significance of philosophical discussions for gaining the wisely constructed rights, and also shows the secret of discrepancies of the researchers in their explanation of the criteria of justice.

کلیدواژه‌ها [English]

  • justice
  • formal justice
  • content-based justice
  • mentally-constructed right
  • Allammah Tabatabaii's theory of considerations
  1. ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم (1414ق). لسان العرب(ج4)‏. چاپ سوم. بیروت: دار صادر.
  2. ارسطو (1385). اخلاق نیکوماخوس. محقق محمدحسن لطفی. تهران: طرح نو.
  3. افلاطون (بی‌تا). دوره آثار (ج2). محقق محمدحسن لطفی و رضا کاویانی. بی‌جا: انتشارات خوارزمی.
  4. انوری، حسن (1381). فرهنگ بزرگ سخن (ج3 ،8). تهران: سخن.
  5. پارسانیا، حمید و دیگران (1393). «دلالت‌های نظریه اعتباریات برای تحول در علوم انسانی». فصل‌نامه مطالعات اجتماعی، 2 (1)، ص23ـ48.
  6. جوادی‌ آملی، عبدالله (1388). حق و تکلیف در اسلام. چاپ سوم. قم: اسراء.
  7. حاجی‌حیدر، حمید (1388). «تحول تاریخی مفهوم عدالت». فصل‌نامه علوم سیاسی، 12 (45)، ص28ـ 58.
  8. خراسانی، محمدکاظم (1409ق). کفایة الأصول. قم: مؤسسه آل البیت:‏.
  9. دلوه‌کیو، ژرژیو (1395). بررسی تاریخی فلسفی عدالت. محقق مصطفی یونسی. آبادان: پرسش.
  10. رازی، فخرالدین (1420ق). ‏تفسیر مفاتیح‌الغیب(ج25)‏. چاپ سوم. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.‏
  11. راغب‌ اصفهانى، حسین (1412ق). مفردات ألفاظ القرآن‏. دمشق: دارالقلم.
  12. زبیدى، محمد (1414ق). تاج العروس فی جواهر القاموس‏ (ج7). بیروت: دارالفکر.
  13. شریف‌الرضی، محمد (1414ق). نهج‌البلاغه. قم: ‏هجرت‏.
  14. طباطبایی، سید محمدحسین (1374). المیزان فی تفسیر القرآن (ج15). مترجم موسوی همدانی. چاپ پنجم. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین.
  15. ـــــــــــــــ (1360). رسالۀالولایه. قم: مؤسسه اهل‌البیت:.
  16. ـــــــــــــــ (1428ق). مجموعة رسائل العلامة الطباطبایى. قم: ‏باقیات.
  17. ـــــــــــــــ (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن (ج17،12). قم: جامعه مدرسین حوزه علیمه قم.
  18. ـــــــــــــــ (1416ق). نهایةالحکمه. چاپ دوازدهم. قم: مؤسسة النشر الإسلامی‏.
  19. ـــــــــــــــ (1390ق). المیزان فی تفسیر القرآن (ج10،2 ،19). چاپ دوم. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‏.
  20. ـــــــــــــــ (بی‌تا). حاشیه الکفایه (ج1). قم: بنیاد علمى و فکرى علامه طباطبایى‏.
  21. عراقى، ضیاءالدین (1370ق). ‏بدائع الافکار فی الأصول‏. نجف: المطبعة العلمیة.
  22. فیومى، احمدبن‌محمد (1414ق). المصباح المنیر (ج2)‏. چاپ دوم. قم: مؤسسه دارالهجرة.
  23. قرشى، علی‌اکبر (1412ق). قاموس قرآن (ج4). چاپ ششم. تهران: دار الکتب الاسلامیة.
  24. کدیور، محسن (1390). «بازخوانی حقوق زنان در اسلام؛ عدالت مساواتی به‌جای عدالت استحقاقی». بازیابی 25 اردیبهشت 1396 از: www.Kadivar.com.
  25. کلوسکو، جورج (1396). تاریخ فلسفه سیاسی (ج3). مترجم خشایار دیهیمی. چاپ پنجم. تهران: نی.
  26. گنسلر، هری ـ جی (1385). درآمدی جدید به فلسفه اخلاق. مترجم حمیده بحرینی. تهران: آسمان خیال.
  27. مطهری، مرتضی (1385). نظام حقوق زن در اسلام (ج19). چاپ ششم. تهران: صدرا.
  28. ـــــــــــــــ (1383). اسلام و نیازهای زمان (ج21). چاپ دوم. تهران: صدرا.
  29. نبویان، محمود (1388). حق و چهار پرسش بنیادین. قم: مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی.
  30. نفیسی، علی‌اکبر (1318). فرهنگ نفیسی (ج4). تهران: کتاب‌فروشی خیام.
  31. واعظی، احمد (1393). نقد و بررسی نظریه‌های عدالت. چاپ دوم. قم: انتشارات مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی.
  32. ــــــــــــــ (1384). «عدالت صوری، عدالت محتوایی»، فصل‌نامه علوم سیاسی، 8 (29). ص85ـ98.
  33. وُلف، جاناتان (1391). درآمدی بر فلسفه سیاسی. مترجم حمید پژوهش. تهران: کتاب آمه.
  34. همپتن، جین (1380). فلسفه سیاسی. مترجم خشایار دیهیمی. تهران: طرح نو
  35. Augustine (1950). The City of God. Marcus Dods. New York: Modern Library.
    1. Burton, Brian & Goldsby, Michael (2005). "The Golden Rule and Business Ethics", Journal of Business Ethics. 51. P 371-385.
    2. Gheaus, Anca (2012). "Gender Justice", Jouranl of Ethice & Social philosophy. 6 (1). P 1-24.
    3. Johnston, David (2011). A Brief History of Justice. Singapore: Blackwell Publishing.
    4. Raphael, D (2001). concpts of justice. Oxford: Oxford University Press.
    5. Rawls, John (1971). A theory of justice. United States: Harvard University Press.
    6. __________ (1999). Justice as Reciprocity. United States: Harvard University Press.
    7. Smith, Adam (1976). The Theory of Moral Sentiments. Oxford: Clarendon Press.