بازنگری در تعریف و تقسیم معقولات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار و عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)

چکیده

در فلسفه معاصر اسلامی معقولات به سه دسته «معقولات اولی یا مفاهیم ماهوی، ثانیه فلسفی یا مفاهیم فلسفی و ثانیه منطقی یا مفاهیم منطقی» تقسیم می‌شوند. دراین‌بیان معقول وصف مفاهیم ذهنی است. با توجه به منابع مرجع فلسفی، معلوم می‌شود در گذشته معقولْ گاهی وصف خود حقایق بوده، نه مفاهیم آنها و تنها به دو قسم اول و ثانی تقسیم می‌شده است. ابتلاء پیروان فلسفه اشراق به دیدگاه اصالت ماهیت و برخی شبهات دیگر باعث شد وجود و صفات آن ملحق به معقولات ثانی شده و اموری ذهنی قلمداد گردند. فیلسوفان بعدی با اصلاح این اشتباه، معقول ثانی را به دو قسم منطقی و فلسفی تقسیم کردند و امور وجودی را معقول ثانی فلسفی نامیدند و ملاک‌هایی برای تمییز سه دسته معقول ارائه دادند. در مقاله حاضر، با بررسی فرآیند تاریخی این تحولات به این نتیجه رسیده‌ایم که موصوف قرار دادن مفاهیم و تقسیم معقولات به سه دسته و الحاق حقایق فلسفی به «معقولات ثانی» مرجوح و در بخشی نادرست است و باید همانند برخی منابع گذشته، خود حقایق را معقول بنامیم و آنگاه آنها را به دو دسته معقول اول و ثانی تقسیم کنیم. در این تقسیم حقایق فلسفی جزء معقولات اولی بوده و خود آنها به سه قسم «ماهوی، فلسفی و اعتباری» تقسیم خواهند شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Revision in the Definition and Classification of the Intelligibles

نویسنده [English]

  • mohammad sarbakhshi
An assistant professor and faculty member at Imam Khomeini Institute of Education and Research.
چکیده [English]

In the contemporary Islamic philosophy, the intelligibles (universal concepts) fall under three categories: primary or essential intelligibles, philosophical secondary concepts, and logical secondary concepts. In this study, the term intelligible is the characteristic of mental concepts. A glance at the philosophical references proves that in the past, the term intelligible was sometimes used to describe the very real entities, rather than the concepts, and were merely divided into two primary and secondary ones. Suffering from the primacy of quiddity and some other doubts, the illuminationist philosophers made existence and its attributes fall under secondary intelligibles and thus be regarded as merely mental concepts. Having made the illuminationist's errors correct, later philosophers divided secondary intelligibles into two categories of logic and philosophy and thus they put attributes of existence under philosophical secondary intelligibles. They have also proposed criteria to distinguish those three categories one from another.
In his present study of the historical development of the issue, the author has come to the conclusion that putting the concepts as the subject of description, classification of the intelligibles into three categories, and bringing philosophical entities under "secondary intelligibles" are not recommended, and in some cases are incorrect. Like previous references, we ought to consider the very entities as the intelligibles and to classify them into two categories of primary and secondary intelligibles. In this classification, the philosophical entities go under primary intelligibles and they are divided into three: those of quiddity, philosophical ones, and those mentally-constructed.

کلیدواژه‌ها [English]

  • intelligible
  • primary intelligible
  • secondary intelligible
  • entities of quiddity
  • philosophical entities
  • logical entities
  • mentally-constructed things
  1. ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1404ق). التعلیقات. بیروت: المکتبة الاعلام الاسلامی.
  2. ـــــــــــــــ (1371). المباحثات. قم: بیدار.
  3. ـــــــــــــــ (۱۴۰۴ق). الالهیات من کتاب الشفاء. قم: مکتبة آیت‌ الله المرعشی.
  4. بهمنیار بن مرزبان، (۱۳۷۵). التحصیل. تهران: دانشگاه تهران.
  5. جوادی آملی، عبدالله (۱۳۸۹). رحیق مختوم (ج۱). شرح حکمت متعالیه. تنظیم و تدوین حمید پارسانیا. قم: اسراء.
  6. سبزواری، ملاهادی (۱۳۶۹-۱۳۷۹). شرح منظومه. تهران: ناب.
  7. سربخشی، محمد (۱۳۹۰). «ادراک حسی، ادراکی حضوری». مجله ذهن. ۱۲ (۴۶)، ص۳۱-۵۲.
  8. سهرودی، یحیی‌بن‌حبش (۱۳۷۳). حکمة الاشراق. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
  9. صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم (بی‌تا). الحاشیة علی الهیات الشفاء. قم: بیدار.
  10. ـــــــــــــــ (۱۹۸۱م). الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة العقلیة. بیروت: دار احیاء التراث.
  11. طباطبایی، سیدمحمدحسین (۱۴۱۶ق). نهایة الحکمة. قم: نشر اسلامی.
  12. شیخ طوسی، محمدبن‌حسن (۱۳۶۱). اساس الاقتباس. تهران: دانشگاه تهران.
  13. طوسی، نصیرالدین (۱۳۷۵). شرح الاشارات و التنبیهات. قم: نشر البلاغة.
  14. فارابی، محمدبن‌محمد (۱۴۰۸ق). المنطقیات. قم: آیت‌الله مرعشی.
  15. ـــــــــــــــ (۱۹۸۶م). کتاب الحروف. بیروت: دارالمشرق.
  16. فنائی اشکوری، محمد (۱۳۷۵). معقول ثانی. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  17. فیاضی، غلامرضا و دیگران (بی‌تا)، میزگردهای معرفت‌شناسی. جلد دوم. قم: مدیریت تدوین مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  18. فیاضی، غلامرضا (۱۳۸۷). هستی و چیستی در مکتب صدرایی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  19. ـــــــــــــــ (۱۳۸۶). تعلیقه بر نهایة الحکمة علامه طباطبایی (ج۱). قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  20. لاهیجی، فیاض (بی‌تا). شوارق الالهام فی شرح تجرید الکلام. اصفهان: مهدوی.
  21. مصباح یزدی، محمدتقی (۱۳۹۱). آموزش فلسفه (ج۱). قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  22. ـــــــــــــــ (۱۳۹۱). معارف قرآن، «خداشناسی، کیهان‌شناسی، انسان‌شناسی». قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  23. ـــــــــــــــ (۱۳۸۱). فلسفه اخلاق. تهران: انتشارات بین‌الملل.
  24. مطهری، مرتضی (۱۳۸۹). مجموعه آثار (ج۵). تهران: صدرا.
  25. میرداماد (۱۳۷۶). تقویم الایمان و شرحه کشف الحقائق. تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی.
  26. نبویان، محمدمهدی (۱۳۹۵). جستارهایی در فلسفه اسلامی (مشتمل بر‌ آراء اختصاصی آیت‌الله فیاضی) (ج۱). قم: مجمع عالی حکمت اسلامی.
  27. ـــــــــــــــ (۱۳۹۶). جستارهایی در فلسفه اسلامی (مشتمل بر‌ آراء اختصاصی آیت‌الله فیاضی) (ج۲). قم: مجمع عالی حکمت اسلامی.