تبیین هیجان از منظر روانشناسی و فلسفه اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استاد گروه روان‌شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

چکیده

موضوع مقاله تبیین هیجان از دیدگاه روانشناسی و فلسفه اسلامی  و روش ما، تحلیل محتوای کیفی، روش عقلی و روش انتقادی است. معنای لغوی هیجان در زبان فارسی، معادل جوش و خروش است که بر احساسات نسبتاً شدید دلالت دارد و معنای منفی دارد؛ زیرا از قوای غضب و شهوت ناشی می‌شود و در مقابل خردمندی است. اما در اصطلاح روان‌شناسی هیجان بار معنایی منفی ندارد. ولی می‌تواند کاربرد منفی یا مثبت داشته باشد.
 بر اساس یافته‌های این پژوهش، «هیجان‌ها »دارای ویژگی‌هایی هستند که عبارتند از: ناظر بودن آنها به بعد عاطفی انسان، متفاوت بودن آنها با انگیزش، داشتن نمود در ابعاد جسمانی، رفتاری و شناختی و انواع مثبت یا منفی و اولیه و ثانویه که ارزیابی شناختی تأثیر زیادی در آنها دارد.
در تبیین هیجان‌ها نظریه‌های فلسفیِ  «برساخت‌گرایی اجتماعی»، «پدیده‌های زیست‌شناختی»، «اموری به مثابه شناخت‌ها»، «ارزیابی‌های بدن‌مند» و «انواع طبیعی» وجود دارد که با نقد و بررسی این نظریه‌ها، دریافتیم که نگاه انحصاری در هر یک از این دیدگاه‌ها قابل پذیرش نیست. در فلسفه اسلامی ـ با توجه به دیدگاه‌های فارابی، ابن‌سینا، مسکویه و علامه طباطبایی ـ در مورد هیجان می‌توان گفت: هیجان‌ها در قوه نزوعیه که یکی از قوای نفس حیوانی است به‌وجود می‌آیند و در کیف نفسانی، از قسم حال در خُلق‌ها هستند و در ضمن دو قوه شهوت و غضب نمودار می‌شوند. هیجان‌هایی از قبیل تعجب، خجالت، بیم و امید، از اختصاصات انسان است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Islamic Psychology and Philosophy on Emotion

نویسنده [English]

  • Masoud Azarbaijani
A professor and faculty member at University and Hawzah Research Center
چکیده [English]

The subject matter dealt with by the author is to explain emotion in the views of Islamic psychology and Philosophy; the method adopted is the qualitative analysis of the contents through rational method and Critical method. The literal meaning of emotion, in Persian Language, is jush and khurush denoting rather strong and negative feelings which come from the faculties of wrath and lust against wisdom. In the terminology of psychology, however, emotion may carry both negative and positive meanings.
    According to the findings of this research, emotions exhibit characteristics such as: that they concern sentimental aspect of man, that they are different from motivation, and that they express themselves in bodily behavioral and cognitive aspects of all negative or positive and primary or secondary feelings, the cognitive assessment of which reflects high influence on them. 
    In the course of explanation of emotions, there are philosophical theories such as “social constructivism”, “biological phenomena”, “issues as cognitions”, “bodily assessments”, and “natural species”. The examination of those theories proves that the exclusive look in each of those views is not acceptable. In the Islamic philosophy -considering the views of Farabi, Ibn Sina, Ibn Miskawah and Allamah Tabatabaii- we can say: emotions come into being in the impulsive faculty which is one of the animal faculties of the soul. As the psychic quality, they inhere in tempers and fall under the two faculties of lust and wrath. Emotions such as wonder shyness fear and hope are peculiar to mankind.

کلیدواژه‌ها [English]

  • emotion
  • psychology
  • Islamic philosophy
  • the philosophical explanation of emotion
  • philosophical theories about emotion
  1. آذربایجانی، مسعود و همکاران (1385). روان‌شناسی اجتماعی با نگرش به منابع اسلامی. تهران و قم: سمت و پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  2. ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1390). الاشارات و التنبیهات. تصحیح محمود شهابی. تهران: دانشگاه تهران.
  3. ـــــــــــــــ (1405ق). الشفاء. قم: مکتبة آیة النجفی المرعشی.
  4. اتکینسون، ریتا و همکاران (1385). زمینه روان‌شناسی هیلگارد. ترجمه محمدنقی براهنی و همکاران. تهران: رشد.
  5. استوتزل، ژان (1375). روان‌شناسی اجتماعی. ترجمه علی‌محمد کاردان. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  6. بر، ویوین (1394). برساخت‌گرایی اجتماعی. ترجمه اشکان صالحی. تهران: نشر نی.
  7. برگر، پیتر و توماس لوکمان (1375). ساخت اجتماعی واقعیت. ترجمه فریبرز مجیدی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
  8. بونژه، ماریو و روبن آردیلا (1388). فلسفه روان‌شناسی و نقد آن. ترجمه محمدجواد زارعان و همکاران. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  9. پوپر، ک. ر. (1364). جامعه باز و دشمنانش. ترجمه عزت‌الله فولادوند. تهران: خوارزمی.
  10. جان‌بزرگی، مسعود (1394). نظریه‌های بنیادین روان‌درمانگری و مشاوره. تهران و قم: سمت و پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  11. جان‌بزرگی، مسعود و غروی، سید محمد (1395). نظریه‌های نوین روان‌درمانگری و مشاوره. تهران و قم: سمت و پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  12. جیمز، ویلیام (1391). تنوع تجربه دینی. ترجمه حسین کیانی. تهران: نشر حکمت.
  13. دهخدا، علی‌اکبر (1373). لغت‌نامه دهخدا (14جلد). زیرنظر محمد معین و جعفر شهیدی. تهران: دانشگاه تهران.
  14. سلیگمن، مارتین (1392). شکوفایی روان‌شناسی مثبت‌گرا. ترجمه امیر کامکار و صدیقه هژبریان. تهران: نشر روان.
  15. شجاعی، محمدصادق (1391). انگیزش و هیجان. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  16. شولتس، دوآن(1392). نظریه‌های شخصیت. ترجمه یحیی سیدمحمدی. تهران: نشر ویرایش.
  17. طباطبایی، سیدمحمدحسین(1392). نهایةالحکمه. قم: مؤسسه نشر اسلامی جامعه مدرسین.
  18. علیزاده، عبدالرضا و همکاران (1383). جامعه‌شناسی معرفت، جستاری در رابطه ساخت و کنش اجتماعی با معرفت بشری. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  19. عمید، حسن (1363). فرهنگ فارسی عمید. تهران: امیرکبیر.
  20. فارابی، محمدبن‌محمد (1405ق). فصول منتزعه، بیروت: الزهراء.
  21. ـــــــــــــــ (1986). آراء اهل المدینه الفاضله. بیروت: دارالمشرق.
  22. کرول، وید و همکاران (1395). روان‌شناسی عمومی. ترجمه هامایاک آوادیس یانس و همکاران. تهران: رشد.
  23. کلاینبرگ، اتو(1386). روان‌شناسی اجتماعی. ترجمه علی‌محمد کاردان. تهران: نشر اندیشه.
  24. کیمیایی اسدی، تقی (1389). خلقت و تکامل مغز و روان. تهران: نگاه معاصر.
  25. مجلسی، محمدباقر (1403ق). بحارالانوار. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  26. ابن‌مسکویه، احمدبن‌محمد (1412ق). تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق. قم: بیدار.
  27. مصباح یزدی، علی و همکاران (1374). روان‌شناسی رشد با نگرش به منابع اسلامی. تهران: سمت.
  28. معین، محمد (1371). فرهنگ فارسی (6جلد). تهران: امیرکبیر.
  29. یونسکو (1380). صنایع فرهنگی، «مانعی بر سر راه آینده فرهنگ». ترجمه مهرداد وحدتی. تهران: نگاه معاصر.
  1. Bermudez, J. L. (2005). Philosophy of Psychology, Routledge.
  2. Comer, R. & Gould, E (2011). Psychology around us. USA, wiley.
  3. GOLDIE, P. (2010). The oxford handbook of PHILOSOPHY OF EMOTION. UK, Oxford university press.
  4. James, William (2014/1890). Principles of Psychology, 2 vols, New York: Henry Holt & Co.
  5. James,W. (2002). The varieties of religious experience, London, Routledge.
  6. Pastorino, E., & Doyle-Portillo, S. (2012). What is psychology?. Belmont, CA.
  7. Symons, J. &P.Calvo (2009). The routledge companion to philosophy of psychology, London.
  8. Weiskopf, D. & Adams,F.(2015). An Introduction to The Philosoohy of Pscho-logy, Cambridge University Press.