جستاری پیرامون آرخه، هوله و ماده (سرنوشت ماده در گذر زمان، از فلسفه یونان تا فلسفه اسلامی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجو دکتری فلسفه دانشکده الهیات دانشگاه قم

2 استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه قم

چکیده

سؤال از «آرخه» و اصل نخستین عالم، جزء نخستین پرسشهای فلاسفه یونان در تاریخ فلسفه می‌باشد و هریک نیز پاسخی به آن دادهاند. ارسطو آن را «هوله» نامیده است. در دوره نهضت ترجمه آثار یونانی به عربی، برخی مترجمان آرخه را به «مادة المواد» و هوله را به «ماده» ترجمه کرده‌اند که این واژهگزینی غلط موجب سوء برداشت و اشکالات فلسفی فراوانی گردید. از ابتدا در بین اندیشمندان مسلمان، تقسیم موجود به جسمانی و مجرد مطرح بوده است. اما پس از این واژه‌گزینی، اصطلاح «مادی» جایگزین «جسمانی» شد؛ درحالیکه مفهوم «هیولی» (مفهومی که توسط ارسطو ارائه شد) را نیز در دل خود داشت و عموم فلاسفه نیز ناخواسته به جای جسمانی، مادی را به‌کار می‌بردند؛ حتی حکمایی که اساساً هیولی (یعنی همان ماده) را قبول نداشتند.
در این مقاله کوشش شده تا با تحلیل معناشناسی مصطلحات فلسفیِ این بحث ـ بدون ورود به هر‌گونه نزاع لفظی که اساساً دور از شأن مباحث حِکمی‌ست ، پیامدهای فلسفی این واژه‌گزینی (از قبیل انحصار قوه در جسمانیات و نفی حرکت و زمان در مجردات) را تبیین نماید و در پایان، تعریف مورد قبولی را از موجود مادی و مجرد ارائه دهد

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Essay on Arche Hyle and Matter (The destiny of matter from Greek philosophy to Islamic Philosophy)

نویسندگان [English]

  • abolfazl nazari 1
  • mahdi monfared 2
1 A Ph.D. student of philosophy at the theology faculty of Qom University.
2 An assistant professor and faculty member at Qom University.
چکیده [English]

To ask about the arche or first element of the world has been one of the questions of Greek philosophy received different answers. It was called hyle by Aristotle. During Graeco-Arabic translation movement, some translators rendered arche into madatu al-mawad (the matter of matters, prime matter) and hyle into matter; coining such wrong terms gave rise to many misunderstandings and philosophical complications. From the very beginning, the division of beings into corporeal and incorporeal was proposed by Muslim Philosophers. Later however, the term Jismani (bodily) was substituted for maddi (material); while the Aristotelian so-called hyle had been integrated in the meaning of material then most philosophers unknowingly made use of material instead of Jismani (bodily) even those who did not embrace hyle (the very matter) at all.
In their essay and through semantic analysis of the related philosophical terms, the authors have tried to shed light on the philosophical consequences of coining such terms (such as that potentiality is confined to bodily things and that there is no time or motion in incorporeal beings); they managed to avoid verbal controversy which is far from philosophical discussion. Finally, they have suggested their adequate definitions of corporeal and incorporeal beings.

کلیدواژه‌ها [English]

  • arche
  • hyle
  • matter
  • material
  • incorporeal
  • motion
  1. قرآن کریم.

    1. آملی، محمدتقی (1377). درر الفوائد. قم: نشر اسماعیلیان.
    2. ابن رشد، محمد بن احمد (1377). تفسیر ما بعد الطبیعة (ج3). تهران: انتشارات حکمت.
    3. ابن سینا، حسین بن عبدالله (1404ق). الشفاء، «الالهیات». تصحیح سعید زاید. قم: مکتبة آیت الله مرعشی.
    4. ــــــــــــــــــــــــ (1363). المبدأ و المعاد. تهران: انتشارات مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک‌گیل.
    5. ابن منظور، محمد بن مکرم (1414ق). لسان العرب (ج3). بیروت: دار الصادر.
    6. ارسطو (1378). سماع طبیعی. ترجمه محمدحسن لطفی. تهران: انتشارات طرح نو.
    7. ــــــ (1377). در کون و فساد. ترجمه اسماعیل سعادت. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
    8. ــ‌‌‌ــــ (1369). درباره نفس. ترجمه علی‌مراد داوودی. تهران: انتشارات حکمت.
    9. ـــــ (1366). متافیزیک. ترجمه شرف‌الدین خراسانی. تهران: نشر گفتار.
    10. ــــــ (2007م). الطبیعة. ترجمه اسحاق بن حنین و تحقیق عبدالرحمن بدوی. قاهره: المرکز القومی للترجمة.
    11. افلاطون (1367). دوره آثار افلاطون (ج1،3). ترجمه محمدحسن لطفی. چاپ دوم. تهران: انتشارات خوارزمی.
    12. بریه، امیل (1352). تاریخ فلسفه در دوره یونانی. ترجمه علی‌مراد داوودی. تهران: دانشگاه تهران.
    13. تفتازانی، مسعود بن عمر (1411ق). مختصر المعانی. قم: دارالفکر.
    14.  علامه حلی، حسن بن یوسف (1417ق). کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد. تحقیق علامه حسن زاده آملی. چاپ هفتم. قم: مؤسسه نشر اسلامی.
    15. خراسانی، شرف‌الدین (1370). نخستین فیلسوفان یونان. چاپ دوم. تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
    16. خمینی، سید مصطفی (1376). تفسیر القرآن الکریم (ج5). تهران: مؤسسه تنظیم ونشر آثار امام خمینی.
    17. دشتکی شیرازی، منصور بن محمد (1382). اشراق هیاکل النور. تحقیق علی اوجبی. تهران: نشر میراث مکتوب.
    18. دشتکی شیرازی ، منصور بن محمد (1386).مصنفات (ج2). تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی دانشگاه تهران.
    19. دکارت، رنه (1371). اصول فلسفه. ترجمه منوچهر صانعی. تهران: انتشارات بین‌المللی الهدی.
    20. فخر رازی، محمد بن عمر(1411ق). المباحث المشرقیة فی علم الالهیات و الطبیعیات (ج2). چاپ دوم. قم: بیدار.
    21. رحیمیان، سعید (1374). «ماده از دیدگاه فیزیک و فلسفه». دوماهنامه کیهان اندیشه، 11 (5)، ص3 ـ 31.
    22.  سهروردی، یحیی بن حبش (1375). مجموعه مصنفات شیخ اشراق (ج1،2). تصحیح و تحقیق هانری کربن. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
    23. شهرزوری، محمدبن‌محمود (1372). شرح حکمة الاشراق. تحقیق حسین ضیایی. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
    24. شه‌گلی، احمد (1391). «ملاک تمایز مادی و مجرد». فصلنامه معارف عقلی، 7 (1)، ص111-146.
    25.  صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم (1387). المظاهر الالهیة فی اسرار العلوم الکمالیة. تصحیح و تعلیق سید محمد خامنه‌ای. تهران: بنیاد حکمت صدرا.
    26.  ــــــــــــــــــــــــــــــــ  (1382). شرح و تعلیقة صدرالمتألهین بر الهیات شفا (ج1و2). تصحیح و تحقیق نجفقلی حبیبی. تهران: بنیاد حکمت صدرا.
    27. ـــــــــــــــــــــــــــــــ  (1375). مجموعه رسائل فلسفی صدرالمتألهین. تصحیح و تحقیق حامد ناجی اصفهانی. تهران: انتشارات حکمت.
    28. ــــــــــــــــــــــــــــــــ  (1363). مفاتیح الغیب. تصحیح خواجوی. تهران: مؤسسه تحقیقات فرهنگی.
    29. ــــــــــــــــــــــــــــــــ  (1354). المبدأ و المعاد. تصحیح سیدجلال‌الدین آشتیانی. تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
    30. ــــــــــــــــــــــــــــــــ  (1981م). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة. بیروت: داراحیاء التراث.
    31. فیاضی، غلامرضا (1385ش). علم النفس فلسفی. قم: مؤسسه آموزشی امام خمینی1.
    32. فیاضی، غلامرضا و حیدرپور، احمد (1395). «هیولای فلسفی در چالش منطقی». دوفصل‌نامه نسیم خرد، 2 (3)، ص 53 -72.
    33. قوام صفری، مهدی (1387). نظریه صورت در فلسفه ارسطو. چاپ دوم. تهران: نشر حکمت.
    34. کاپلستون، فردریک (1388). تاریخ فلسفه (ج1). ترجمه سید جلال‌الدین مجتبوی. چاپ دوم. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
    35. کندی، یعقوب بن اسحاق (بی‌تا).رسائل الکندی الفلسفیة. تصحیح و تعلیق محمد ابوریده. قاهره: دارالفکر العربی.
    36. گمپرتس، تئودور (1375). متفکران یونانی (ج1). ترجمه محمدحسن لطفی. تهران: انتشارات خوارزمی.
    37. مصباح یزدی، محمدتقی (1383). آموزش فلسفه (ج1،2). چاپ پنجم. تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل.
    38. مطهری، مرتضی (1368). شرح اصول فلسفه و روش رئالیسم (ج4). چاپ چهارم. تهران: انتشارات صدرا.
    39. مظفر، محمدرضا (1388ق). المنطق. چاپ سوم. نجف: مطبعة نعمان.
    40. معلمی، حسن و دیگران (1385). تاریخ فلسفه اسلامی. قم: نشر مرکز جهانی علوم اسلامی.
    41. میرداماد، محمدباقر (1367). قبسات. تحقیق مهدی محقق. چاپ دوم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    42. هروی، نظام‌الدین احمد (1363).انواریه. چاپ دوم. تهران: نشر امیرکبیر.