بررسی و نقد سه روایت صدرایی از نسبت میان عاقل و معقول و نحوه‌ی اتحاد آنها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری فلسفه دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشیار و عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد

3 استاد و عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

اتحاد عاقل و معقول یکی از مباحث بحث‌برانگیز فلسفه است که در فلسفه صدرایی مورد اثبات و نقد قرار گرفته است. هدف این نوشتار، تکرار ادله اثبات عاقل و معقول و بیان نقاط قوت و ضعف آن نیست. بلکه با رویکرد و نگرش دیگری به این مطلب اشاره شده است. با توجه به پیچیدگی این نظریه، شارحان حکمت متعالیه برداشت‌های متعددی از رابطه بین عاقل و صورت معقول و نحوه‌ اتحاد میان آنها داشته‌اند. بر اساس دیدگاه آنها، این برداشت‌ها در خصوص علم در سه گروه جای می‌گیرد. برخی بنا ‌بر ‌اینکه علم را کیف نفسانی قلمداد کرده‌اند، بر این عقیده‌اند که اتحاد نفس و معقولات از نوع اتحاد جوهر و عرض است. برخی دیگر که علم را از سنخ اضافه اشراقی دانسته‌اند، معتقدند که اتحاد نفس و معقولات از نوع اتحاد حقیقت و رقیقت است. گروه دیگری نیز معتقدند که از نظر صدرا، علم امری فرامقولی است که وجود آن عین وجود نفس می‌باشد و اتحاد نفس و معقولات، به‌نحو عینیت می‌باشد. در این نوشتار ضمن بررسی دیدگاه‌ها، به این مطلب اشاره خواهیم کرد که صورت معقول، عین نفس بوده و اتحاد عاقل و معقول به‌نحو عینیت به نگرش صدرایی نزدیک‌تر است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Examination of Three Accounts of Sadra’s Theory of How-union of the Intellect and the Intelligible

نویسندگان [English]

  • azam sadat pishbin 1
  • abbas javareshkian 2
  • seyyed mortaza hoseini shahrudi 3
1 A PhD. holder of philosophy at Ferdsowsi University of Mashhad
2 An associate professor and faculty memberat Ferdsowsi University of Mashhad
3 A professor and faculty member at Ferdsowsi University of Mashhad
چکیده [English]

The union of the intellect and the intelligible is one controversial issue of philosophy examined and proved in Sadraian philosophy. In their article, the authors do not aim to repeat the pros and cons of the intellect and the intelligible or their weak and strong points; rather, they want to pursue another approach to it. Viewing the complexity of this theory, the commentators of Sadra’s theosophy have different conceptions of the tie between the intellect and the intelligible forms and their how-union. They hold that those conceptions as to knowledge fall in three groups. Having considered knowledge as the category of quality belonging to the soul, some of them say that the union of the soul and the intelligibles is of that of substance and accident. Others who regard knowledge as an illuminative attribution argue that the soul-intelligible union is the same as that of res (thing, entity) and quasi-res. Another group holds that, in Mulla Sadra’s view, knowledge is a meta-category thing [i.e. it belongs to none of Aristotelian categories of substance or accident] whose reality is identical with the soul, and thus the soul-intelligible union is of sameness. Having examined the above three views, we came to the conclusion that the intelligible form is identical with the very soul and the sameness of the intellect and intelligible is closer to Sadra’s approach.

کلیدواژه‌ها [English]

  • : knowledge
  • illuminative attribution
  • soul
  • union
  1. جوادی‌آملی، عبدالله ( 1394). تحریر ایقاظ‌‌ النائمین (ج1). قم: مرکز نشر اسراء.
  2. حائری یزدی، مهدی (1384). جستارهای فلسفی. به اهتمام عبدالله نصری. تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
  3. ــــــــــــــــــ (1394). کاوش‌های عقل نظری. با پیش‌گفتار سید مصطفی محقق داماد. چاپ پنجم. تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
  4. حسن‌زاده آملی، حسن (1375). دروس اتحاد عاقل به معقول. قم: انتشارات قیام.
  5. دیبا، حسین (1388). نگرشی نوین به مسئله اتحاد عاقل و معقول. چاپ دوم. قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  6. رفیعی قزوینی، سید ابوالحسن (1367). مجموعه رسائل و مقالات فلسفی (رساله اتحاد عاقل به معقول). مقدمه و تصحیح غلامحسین رضانژاد. تهران: انتشارات الزهرا3.
  7. سبزواری، ملاهادی (1361). اسرارالحکم. مقدمه توشیهیکو ایزوتسو. تهران: انتشارات مولی.
  8. ــــــــــــــــــ (1410ق). پاورقی بر «الحکمه ‌المتعالیه فی‌الاسفار العقلیه الاربعه» (ج3 ، 6). چاپ چهارم، بیروت: دار‌الاحیاء التراث‌ العربی.
  9. ــــــــــــــــــ (1416ق). شرح المنظومه (ج2). با تصحیح و تعلیق حسن‌زاده آملی و تقدیم و تحقیق مسعود طالبی، قم: نشر ناب.
  10. صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم (1382). الشواهد الربوبیه ‌فی‌المناهج ‌السلوکیه. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
  11.  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1375). مجموعه رسائل فلسفی صدرالمتألهین (رساله اتحاد عاقل و معقول). تحقیق و تصحیح حامد ناجی اصفهانی. تهران: انتشارات حکمت.
  12.  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1342). مشاعر. ترجمه فارسی بدیع‌الملک میرزا عماد الدوله، ترجمه و مقدمه و تعلیق فرانسوی هانری کربن. تهران: انستیتو ایران‌شناسی پاریس.
  13. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1420ق). العرشیه. تصحیح و تعلیق فاتن محمد خلیل اللبون فولادکار. بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
  14. ــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1410ق). الحکمة ‌المتعالیة فی الاسفار العقلیه الاربعه (ج3، 4 و8). چاپ چهارم. بیروت: دار‌الاحیاء التراث‌ العربی.
  15. 15. طباطبایی، سید محمدحسین (1410ق). پاورقی بر "الحکمۀ‌المتعالیه فی‌الاسفار العقلیه الاربعه" (ج3). چاپ چهارم. بیروت: دار‌الاحیاء التراث‌ العربی.
  16. مصباح یزدی، محمدتقی (1365). آموزش فلسفه (ج2). تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
  17. ــــــــــــــــــــــ (1405ق). تعلیقه بر نهایة الحکمة. قم: انتشارات مؤسسه در راه حق.
  18. فیاض صابری، عزیز‌الله (1380). علم و عالم و معلوم. مشهد: عروج اندیشه.
  19. مطهری، مرتضی (1371). مجموعه‌ آثار (ج5). تهران: انتشارات صدرا.