بازخوانی انتقادی نظریه محقق لاهیجی در چیستی علم، ملاک عاقل و معقول بودن و عدم علم حضوری به غیر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار و عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

چکیده

نوشتار حاضر با هدف نهادینه‌سازی فرهنگ نقد میراث علمی گران‌قدر گذشتگان در جهت نیل به دستاوردهای جدید، با روش کتابخانه‌ای و بررسی عقلی ـ برهانی و نیز از طریق مقارنه و تطبیق با نظریات شیخ اشراق، خواجه نصیر و ملاصدرا، به تبیین و نقد مبانی و نظریات محقق لاهیجی در «چیستی و ملاک علم، ملاک عاقل و معقول بودن، ملاک و مصادیق علم حضوری و حصولی، اصالت علم حصولی و عدم علم حضوری به غیر» پرداخته است و به‌طور مستدل، اعتقادات وی را  در مسائلی چون «عرض‌بودن حقیقت علم، تفاوت میان علم و ادراک، عدم مساوقت علم با وجود، انحصار علم به ادراک عقلی، انحصار موجود مجرد به موجود مستقل، انحصار مجردات به مجردات عقلی، لزوم تجرد و استقلال وجودی در عاقل بودن و لزوم تجرد صورت ذهنی از ماده در معقولیت» زیر سؤال می‌برد. در ادامه نیز با نقد نظر ایشان، نخست، به جهت اینکه هر علمی فی‌نفسه حضوری است و فقط در مقایسه با واقعیت دیگری (معلوم بالعرض) ممکن است حصولی باشد، اصالت را به علم حضوری می‌دهد، سپس بر خلاف دیدگاه ایشان، علم حضوری به غیر ـ همچون علم حضوری علت به معلول ـ را ممکن می‌داند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Critical Revision into Lahiji’s Views on Knowledge, the Criteria of Being Knower and Known and that the Knower Cannot Know Others through Intuition

نویسنده [English]

  • mahdi najibi
An assistant Professor and faculty member at the Islamic Sciences and Culture Research Center.
چکیده [English]

Instituting the culture of critical examination of the treasured scientific legacy of the past, this essay goes to attain novel achievements. Using library reference, rational study, and comparison among the views of Shiekh Ishraq Khwaja Nasir and Mulla Sadra, the author tries to explain and study Lahiji’s views on “What is knowledge?”, “What is the criterion of it?”, “What is the criteria of knowing and being known?”, “What is the criteria and instances of knowledge through concepts and those of knowledge by intuition?”, “That conceptual knowledge is fundamental and primary”, and “That it is impossible for the knower to know things other than him through intuition”.
Through well-founded reasoning, the author has called into question Lahiji’s ideas such as, “That knowledge is accident”, “The difference between knowledge and perception”, “That knowledge is not concomitant with existence”, “That knowledge is exclusive to the rational one”, “That incorporeal being is exclusive to independent ones”, “That incorporeal beings are exclusive to the immaterial intellects”, “That incorporeity and independent existence is necessary for intellection”, and “That mental forms must be incorporeal and free from matter in the process of intellection”.
The author then proceeds to demonstrate that intuitive knowledge is primary and prior to the conceptual knowledge since all cases of knowledge are primarily of intuition in themselves though they might be regarded as conceptual ones only in comparison to other things (those things known through something else). Still contrary to his view, we are of the view that it is possible to know things other than the knower by intuition like the creative cause that intuitively knows its effect.

کلیدواژه‌ها [English]

  • intellectual perception
  • knowledge
  • conceptual knowledge
  • the intuitive knowledge of things other than the knower
  • Muhaqeq Lahiji
  • Mulla Sadra
  1. ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1404 ق). التعلیقات. بیروت: مکتبة الاعلام الاسلامی.
  2. جوادی آملی، عبدالله (1386). رحیق مختوم(ج3،4). چاپ سوم. قم: انتشارات اسری.
  3. ــــــــــــــــــ (1372). شرح حکمت متعالیه (ج3). تهران: انتشارات الزهرا3.
  4. سجادى، سید جعفر (1379 ). فرهنگ اصطلاحات فلسفى ملاصدرا. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى.
  5. سهروردی، یحیی‌بن‌حبش (1375). مجموعه مصنفات شیخ اشراق (ج1). چاپ دوم، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى.
  6. ــــــــــــــــــــــــ (1373). حکمة الاشراق. چاپ دوم، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى.
  7. شعرانی، ابوالحسن (1372). شرح تجرید الاعتقاد. تهران: انتشارات اسلامیه.
  8. صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم (1363). مفاتیح الغیب. تهران: مؤسسه تحقیقات فرهنگی.
  9. ــــــــــــــــــــــــــــــ (1981م). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة (ج1، 3، 6، 7 و 8). چاپ سوم، بیروت: دار احیاء التراث.
  10. طباطبایی، سید محمدحسین (1386). نهایۀ الحکمه (با حواشی استاد فیاضی). چاپ چهارم، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  11. ــــــــــــــــــــــ (1359). اصول فلسفه و روش رئالیسم. تعلیقات مرتضی مطهری، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  12. عبودیت، عبدالرسول (1393). درآمدی به نظام حکمت صدرایی (ج2). چاپ پنجم، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها.
  13. علامه حلى، حسن‌بن‌یوسف (1413ق). کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد. تصحیح و تحقیق و تعلیقات حسن‌زاده آملى، چاپ چهارم، قم‏: مؤسسة النشر الاسلامی.
  14. غفارى، سید محمدخالد (1380). فرهنگ اصطلاحات آثار شیخ اشراق. تهران: انجمن آثار و مفاخر.
  15. قطب‌الدین‌ شیرازی، محمود بن مسعود (1383 ). شرح‌ حکمة‌ الاشراق. تهران: انجمن آثار و مفاخر.
  16. لاهیجی، عبدالرزاق بن علی (1389). شوارق الالهام فی شرح تجرید الکلام(ج5). چاپ دوم، قم: مؤسسة الامام الصادق(ع).
  17. ــــــــــــــــــ (1383). گوهر مراد. تهران: نشر سایه.
  18. مصبا‌ح‌ یزدی، محمدتقی (‌1365). آموزش فلسفه (ج1و2). تهران: سا‌زما‌ن‌ تبلیغا‌ت‌ اسلامی‌.
  19. میر سیّد شریف گرگانی، علی‌بن‌محمد (1373). شرح المواقف (ج6). تصحیح بدرالدین نعسانی، قم: انتشارات الشریف الرضی‏.