بررسی و نقد تبیین معرفت شناختی مفاد اصل علیت از اصل استحاله تناقض

کاویانی, محمد صادق; فیاضی, غلامرضا

بررسی و نقد تبیین معرفت شناختی مفاد اصل علیت از اصل استحاله تناقض

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشجو سطح چهار مرکز تخصصی فلسفه اسلامی (نویسنده مسئول)

² استاد و عضو هیئت علمی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی

چکیده

هر امر ممکنی در تحقق یا عدم تحقق نیازمند علت است. اهمیت بالای بررسی معرفتشناختی این قضیه در دوره معاصر، این نوشتار را به بررسی و نقد یکی از روشهای متداول تبیین آن، یعنی تحصیل اصل علیت از اصل استحاله اجتماع نقیضین واداشته است. بر این‌ اساس گفته میشود تحقق ممکن بدون علت، مستلزم تناقض در ذات ممکن است. پس اصل علیت همواره صادق است. جستار حاضر ضمن بررسی فلسفی مقدمات طرح مدعای مزبور و نتایج مترتب بر آن، با هدف نفی اثباتپذیری اصل علیت از اصل استحاله تناقض، به این نتیجه دست یافته است که هرچند تحقق ممکن بدون علت در حقیقت به تناقض منتهی میگردد، ولی این تناقض با در نظر گرفتن اصل علیت حاصل گشته است. بلکه باید گفت اگرچه علم به استحاله تناقض در استنتاج کذب نقیض اصل علیت از مفاد این اصل، شرط است؛ ولی از جهت معرفتشناختی، اصل علیت بر اصل استحاله تناقض تقدم نیز دارد. بر همین اساس اصل عدم تناقض، مبداء و اولیالاوائل تمامی بدیهیات تصدیقی محسوب نمیشود. به‌صورت کلی میتوان نشان داد که نه اثبات اصل علیت ممکن است و نه انکار آن، بلکه صرفاً میتوان بر بداهت آن تنبیه داد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Epistemology of Inferring Causality from the None-contradiction Principle (A Critical Examination)

نویسندگان [English]

mohammad sadegh kavyani ¹
Ghulamreza Fayyazi ²

¹ iran qom

² A 4th grade student of Specialized Center for Islamic Philosophy (the author).

چکیده [English]

Every contingent thing is in need of a cause in order to bring it into being. For the epistemological importance of this proposition recently, this essay goes to study one current method of its explanation, i.e. to infer causality from the none-contradiction principle. One might, accordingly, say that it would imply contradiction in the very essence of a contingent thing were it to come into being without a cause. Thus the principle of causality is always true and valid.
Having examined the philosophical premises and their conclusions here, the authors have denied the inferring of causality from the none-contradiction principle. They have concluded that the coming into being of a contingent thing without a cause leads to contradiction, yet this contradiction stems from the very principle of causality. Rather, one might say that our knowledge of the absurdity of contradiction is a prerequisite of inferring the falsity of contradictory principle of causality from non-contradiction, nonetheless epistemologically the causality principle is prior to the principle of non-contradiction. Thus, the none-contradiction principle might not be reckoned as the prime origin and primary principle of all a priori premises for all self-evident judgments. In general, one cannot demonstrate the principle of causality, nor can he deny it; rather, one might only draw the attention to the fact that it is self-evident.

کلیدواژه‌ها [English]

the principle of causality
the absurdity of contradiction
the explanation of causality
the self-evidence of causality
the primary principle of all a priori premises

مراجع

ابن‌بابویه، محمدبن‌علی (1398ق). التوحید. محقق و مصحح هاشم حسینی. قم: جامعه مدرسین.

ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1375). الاشارات و التنبیهات. قم: البلاغه.

ـــــــــــــــــــــــ (1404ق). الشفاء، «الالهیات». قم: مکتبة آیة الله المرعشی.

احمدی، احمد (1374). «نقدی بر نظریه هیوم در باب علیت». آیت حسن (یادنامه آیت‌الله حسنزاده آملی). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

تفتازانی، مسعود بن عمر (1409 ق). شرح المقاصد مقدمه، تحقیق و تعلیق از عبد الرحمن عمیره.(ج 2). قم: الشریف‌الرضی.

جوادی آملی، عبدالله (1390). تبیین براهین اثبات خدا. تنظیم و تدوین حمید پارسانیا. چاپ ششم. قم: اسراء.

ــــــــــــــــــــ (1386). رحیق مختوم. تنظیم و تدوین حمید پارسانیا. (ج2،1) قم: اسراء.

خادمی، عین‌الله (1380). علیت از دیدگاه فیلسوفان مسلمان و تجربهگرا. قم: بوستان کتاب.

خمینی1، روح‌الله (1391). طلب و اراده. ترجمه و شرح سید احمد فهری. چاپ دوم. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

راسل، برتراند (1349). چرا مسیحی نیستم. مترجمان س. الف و س. طاهری، تهران: دریا.

زنوزی، علی بن عبد الله (1397) مجموعه آثار آقا علی مدرس (ج 4)/ تصحیح: کمیته احیاء و تصحیح آثار مجمع عالی حکمت اسلامی. قم: مجمع عالی حکمت اسلامی.

سلیمانی امیری، عسکری (1389). منطق پیشرفته. قم: مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی.

سهروردی، یحیی‌بن‌حبش (1375). مجموعه مصنفات (ج2). چاپ دوم. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

قطبالدین شیرازی، محمود بن مسعود (1383). شرح حکمة الاشراق. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی

صدر، محمدباقر (1426ق). الاسس المنطقیه للاستقراء. قم: مرکز الابحاث و الدراسات التخصصیه للشهید الصدر.

صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم (1366). تفسیر القرآن الکریم (ج4). قم: بیدار.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــ (1422ق). شرح الهدایة الاثیریه. بیروت: مؤسسه التاریخ العربی.

ــــــــــــــــــــــــــــــــ (1981م). الحکمة المتعالیه فی الاسفار العقلیة الاربعة (ج1، 2 و 3)، چاپ سوم. بیروت: دارالاحیاء التراث العربیة.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــ (بیتا). الحاشیه علی الالهیات الشفاء. قم: بیدار.

طباطبایی، محمدحسین (1389). اصول فلسفه و روش رئالیسم (ج2،3). مقدمه و پاورقی مرتضی مطهری. تهران: صدرا.

ـــــــــــــــــــــــ (1386). نهایة الحکمة (ج1، 3 ، 4) تصحیح و تعلیق غلام‌رضا فیاضی. چاپ چهارم. قم: مرکز انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.

نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد (1405ق). تلخیص المحصل (نقد المحصل). چاپ دوم. بیروت: دار الاضواء.

عابدی شاهرودی، علی (1394). نقد قوه شناخت. به کوشش محمد علی اردستانی. قم: سازمان انتشارات فرهنگ و اندیشه اسلامی.

عارفی، عباس (1382). بدیهی و نقش آن در معرفتشناسی. قم: مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی.

قاضی عبدالجباربن احمد (1422ق). شرح الاصول الخمسه. بیروت: دار الاحیاء التراث العربی.

علامه حلی، حسن بن یوسف (1413 ق). کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد. تصحیح، تعلیق و مقدمه حسنزاده آملی. قم: مؤسسه نشر اسلامی.

فخر رازی، محمدبن‌عمر (1373). شرح عیون الحکمه (ج 1). تهران: مؤسسه الصادق(ع).

ـــــــــــــــــــــــ (1411ق). المحصل. عمان: دارالرازی.

فیاضی، غلامرضا (1392). هستی و چیستی در مکتب صدرایی. تحقیق و نگارش حسینعلی شیدان شید، قم: سبحان.

مصباح یزدی، محمدتقی (1394). آموزش فلسفه (ج1، 2). چاپ پانزدهم. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.

ــــــــــــــــــــــــ (1393). تعلیقه علی نهایة الحکمة. قم: مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی.

ــــــــــــــــــــــــ (1378). آموزش عقاید. چاپ دوم. تهران: مرکز چاپ و نشر بین الملل.

مطهری، مرتضی (1393). درسهای اسفار (ج2). چاپ هشتم. تهران: صدرا.

نبویان، محمدمهدی (1397). جستارهایی در فلسفه اسلامی (مشتمل بر آراء اختصاصی آیت‌الله فیاضی) (ج 2 و 3). قم: حکمت اسلامی.

یزدی، عبدالله (1412ق). الحاشیه علی تهذیب المنطق. قم: مؤسسه النشر الاسلامی.

36 .Hume, David (1896). A Treatise of human nature. Oxford: Clarendon Press.
37. Quentin, Smith (1988). The uncaused beginning of the universe. Philosophy of Science 55 (1). p 39-57.