عقل در علوم الهی و علوم بشری (بررسی نظریه میرزا مهدی اصفهانی درباره عقل انسانی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار و عضو هیأت علمی جامعةالمصطفی العالمیة

2 دانشیار و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی

3 دانشجوی دکتری دانشگاه علوم اسلامی رضوی

چکیده

عقل و تعقل از نگاه آیات و روایات اهمیت بسیاری دارد و بدون تردید در کنار منابع نقلی، نقش بی‏بدیلی در کشف حقایق و معارف دینی ایفا می‌کند. لیکن در اینکه حقیقت عقل چیست و سلوک عقلی در کشف معارف دینی چگونه است، دیدگاه‏های گوناگونی وجود دارد. بر اساس نظریه میرزا مهدی اصفهانی، عقلِ مورد اهتمام آیات و روایات، با عقلِ مورد استفاده در علوم بشری و فلسفی متفاوت است و آنچه در تحصیل معارف الهی راهگشاست، عقل الهی است. اما عقل بشری که از قوای نفس انسانی به‌شمار می‏آید و محصول آن علوم حصولی است، جز اینکه سبب حجاب و حرمان از معارف دینی شود، اثر دیگری ندارد. مقصود از عقل الهی در این نظریه، نوری است که خارج از حقیقت انسان است و از خصوصیاتش این است که ظاهر بالذات بوده، با نفس که ظاهر بالذات نیست، متحد نیست.
در این نوشتار نخست به تبیین و تحلیل نظریه فوق پرداخته‏ایم و سپس با ارزیابی ادله و اصل این دیدگاه نشان داده‏ایم ادله یادشده مثبت مدعا نبوده، اصل دیدگاه با اشکال‏های عدیده و غیرقابل‏ دفاع روبه‏ روست

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Reason in religious and secular sciences (an assessment of Mirza Mahdi Isfahani’s theory of human reason)

نویسندگان [English]

  • Muhammad Ishaq Arifi 1
  • سید علی دلبری 2
  • mohammad mahdi kamali 3
1 Assistant professor and faculty member of al-Mustafa University
2 Assistant professor and faculty member of Razavi University of Islamic Sciences
3 PhD. Student of islamic philosophy and theology of Razavi University of Islamic Sciences
چکیده [English]

Reason and reasoning are highly important from the viewpoint of  Quranic verses and traditions. Reason no doubt plays an unparalleled role alongside narrated sources in discovering religious truths. There are however different views concerning the nature of reason and the method of reasoning. According to Mirza Mahdi Isfahani the reason used by Quranic verses and traditions is different from the reason used in secular sciences. It is divine reason that is helpful in acquiring religious knowledge. Human reason, a faculty of soul, which generates acquired knowledge, is but an obstacle to obtaining divine knowledge. Divine reason is a beam of light that lies outside human beings. As something self-evident, it is not the same as soul which is not self-evident. This article explains this theory and shows that the arguments presented cannot substantiate the claim. [In addition], the theory is per se faced with many strong objections

کلیدواژه‌ها [English]

  • human reason
  • divine reason
  • man’s reason
  • self-evident
  • Mirza Mahdi Isfahani
  1.  قرآن کریم.

    1. آمدى، عبدالواحدبن‌محمد (1366). تصنیف غرر الحکم و درر الکلم. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
    2. ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1375). الاشارات و التنبیهات مع الشرح(ج2). قم: نشر البلاغة.
    3. اصفهانی، مهدی (1386). ابواب الهدی. تحقیق حسن جمشیدی. چاپ دوم. قم: بوستان کتاب.
    4. ــــــــــــــ (بی‌تا). تقریرات درس معارف. مقرر شیخ محمود واعظ حلبی. عدد اوراق 114، شماره عمومی 12480، کتابخانه آستان قدس رضوی.
    5. حر عاملى، محمدبن‌حسن (1409ق). تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة(ج15). قم: مؤسسة آل‌البیت:.
    6. حکیمی، محمد رضا (1391). مقام عقل. چاپ سوم. قم: دلیل ما.
    7. حکیمى، محمدرضا؛ حکیمى، محمد؛ حکیمى، على (1380). الحیاة(ج1). ترجمه احمد آرام. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامى.
    8. دیلمی، حسن‌بن‌محمد (1412ق). ارشاد القلوب إلى الصواب. قم: نشر الشریف الرضی.
    9. طباطبایی، محمدحسین (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن(ج12). چاپ پنجم. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامى.
    10. طبرسی، فضل‌بن‌حسن (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن(ج6). چاپ سوم. تهران: ناصر خسرو.
    11. طریحی، فخرالدین‌بن‌محمد (1375). مجمع البحرین(ج5). چاپ سوم. تهران: مرتضوى.
    12. فخر رازی، محمدبن‌محمد (1420ق). تفسیر کبیر (مفاتیح الغیب)(ج20). چاپ سوم. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    13. قرطبی، محمد بن احمد (1364). الجامع لاحکام القرآن(ج11). تهران: ناصر خسرو.
    14. کلینی، محمدبن‌یعقوب (1407ق). اصول کافی(ج1-2). چاپ چهارم. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
    15. مجلسى، محمدباقربن‌محمدتقى (1403ق). بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار(ج1). چاپ دوم. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    16. مروارید، حسنعلی (1392). التنبیهات حول المبدء و المعاد. چاپ چهارم. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی.
    17. ملکی میانجی، محمدباقر (1391). توحید الامامیه. ترجمه محمد بیابانی اسکویی؛ سید بهلول سجادی. چاپ دوم. تهران: نبأ.