روان‌شناسی تجربه دینی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار و عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

چکیده

موضوع بحث، روان‌شناسی تجربه دینی است و مسئله‌ای که دنبال شده، چیستی گزارش‌ها و مطالعات روان‌شناسان و تحلیل‌های روان‌شناختی درباره تجربه دینی است. روش ما در این بحث، تحلیل محتوا و گزارش توصیفی ـ تحلیلی و انتقادی است که با شیوه کتابخانه‌ای گردآوری شده است. محورهای اصلی بحث، پایه‌های زیستی در تجربه دینی، مقدمات و شرایط روان‌شناختی تجربه دینی، تأثیر داروهای روان‌گردان در تجربه دینی و معیارهای روان‌شناختی تمیز تجربه صادق و کاذب است. بر اساس شواهد تجربی و بیان‌های فیلسوفان اسلامی در این مقال تجربه دینی را صرفاً به عوامل زیستی نمی‌توان تقلیل داد. شرایط روان‌شناختی مانند صفای باطن، مراقبه، و ریاضت‌های علمی و عملی در پدیدایی و عمق تجربه دینی موثر است. نظریة ویلیامز جیمز، نظریه سوندن و اسناد به فعالیت نیم کره راست مغز از جمله تبیین‌های روان‌شناختی تجربه دینی است. داروهای روان‌گردان یا ایزدآران به وجود آورنده تجارب دینی نیست و درصورتی‌که نشانگان بالینی اختلال هذیان وجود داشته باشد، می‌تواند از علائم آسیب روانی باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Psychology of Religious Experience

نویسنده [English]

  • Masod Azerbayjani
Assistant Professor and Faculty member of Research Institute of hawzah and University
چکیده [English]

This study deals with the issue of psychology of religious experience with the aim of explaining the nature of psychological analysis put forth by psychologists about religious experience. Our methodology consists of giving a descriptive, analytic and critical account [of the subject under discussion] and analyzing its content on the basis of library research. The main questions addressed include biological foundations of religious experience, prerequisites and psychological conditions for religious experience, impact of psychotropic drugs on religious experience and psychological criteria for distinguishing true experience from false one.
Based on empirical evidence and the theories presented by Muslim philosophers the author concludes that religious experience cannot be altogether reduced to biological factors. Psychological conditions such self-purity, vigilance and theoretical and practical asceticism are influential in the emergence and deepening of religious experience. The theories of William James and Sunden that attribute [religious experience] to the activities of the left side of brain are among the psychological explanations of religious experience. Psychotropic drugs do not bring about religious experiences. If there is any clinical disorder symptom of hallucinating [with a person] it can only show a psychological disease.  

کلیدواژه‌ها [English]

  • Philosophy of religion
  • Psychology of religion
  • religious experience
  • psychology of religious experience
  1.  نهج­‌البلاغة  (1414ق).گردآوری سیدرضی. قم: هجرت.
  2.  نهج­‌البلاغة. سیدرضی (1337). شرح ابن ابی‌الحدید. قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
  3.  نهج­‌البلاغة. سیدرضی (1337). شرح محمدکاظم قزوینی. نجف: مطبعة النعمان.
  4. آذربایجانی، مسعود (1390). روان‌شناسی دین ازدیدگاه ویلیام جیمز. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  5. آملی، حیدربن‌علی (1384). جامع‌الاسرار و منبع الانوار. تصحیح هنری کربن و دیگران. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  6. ابن‌عربى، محمدبن‌علی (بی‌تا). الفتوحات المکیة (4ج). بیروت: دارصادر.
  7.   ــــــــــــــــــــ (1381).  ترجمه الفتوحات المکیة. ترجمه، تعلیق و مقدمه محمد خواجوی. تهران: مولی.
  8. اتکینسون، ریتا؛ اتکینسون، ریچارد؛ هیلگارد، ارنست (1382). زمینة روان‌شناسی هیلگارد. ترجمة محمدتقی براهنی و دیگران. تهران: رشد.
  9. امینی‌نژاد، علی (1384). «سنجه‌ها و میزآنهای عرفان اسلامی». مجله معارف عقلی، پیش‌شماره 3.
  10. انزلی، سیدعطاء (1386). «تجربه عرفانی و داروهای درون نما». نقد و نظر، شماره 48-47، ص77-130.
  11. براهنی، محمدنقی (1381). واژه‌نامه روان‌شناسی. تهران: فرهنگ معاصر.
  12. پترسون، مایکل؛ هاسکر، ویلیام؛ رایشنباخ، بروس؛ بازینجر، دیوید (1376). عقل و اعتقاد دینی. ترجمه احمد نراقی و ابراهیم سلطانی. تهران: طرح  نو.
  13. ‌ترکه اصفهانی، علی‌بن‌محمد (1360). تمهید القواعد. با مقدمه و تصحیح جلال‌الدین آشتیانی. تهران:  انتشارات وزارت فرهنگ و آموزش عالی.
  14. صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم (1381). المبدا و المعاد فی الحکمة المتعالیة. ج2. تصحیح و تحقیق و مقدمه محمد ذبیحی، جعفر شاه‌نظری. باشراف محمد خامنه‌ای. تهران: بنیاد حکمت صدرا.
  15. ـــــــــــــــــــــــــــ (1981م). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة. ج8. بیروت: داراحیاء التراث.
  16. صدرالدین قونوى، محمد‌ابن‌اسحاق (1384). نفحات الالهیة. صححه و قدم‌له محمد خواجوی. تهران: مولی.
  17. فعالی، محمدتقی (1384). تجربه دینی و مکاشفه عرفانی. قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  18. فناری، محمد‌بن‌حمزه (1374). مصباح الانس. تهران: مولی.
  19. قیصری، داوود‌بن‌محمود (1375). شرح فصوص الحکم. تحقیق سیدجلال‌الدین آشتیانی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  20. کاپلان، هرولد؛ سادوک، بنجامین (1373). خلاصه روان‌پزشکی. ج2. ترجمه نصرت‌الله افکاری. تهران: آزاده.
  21. گیسلر، نورمن (1375). فلسفه دین. ج1. ترجمه حمیدرضا آیت‌اللهی. تهران: انتشارات حکمت.
  22. مای‌لی، ریچارد (1369). ساخت، پدیدآیی و تحول شخصیت. ترجمه محمد منصور. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  23. مولوی، جلال‌الدین محمدبن‌محمد (1373). مثنوی معنوی. به کوشش توفیق سبحانی. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات.
    1. Davis, C. (1989). The Evidential Force of Religious Experience. New York: Oxford.
    2. Hocking,  W.E. (1916). The meaning of God in human experience. New York: Yale University.
    3. James, W. (2002). The Varieties of Religious Experience. Centery edition. London; New York: Routledge.
    4. Rochlkepartion, E.C. and et.al. (2006). The Hondbook of Spritual Development in childhood and Adolescence, Spage P.  London & New Dehli.
    5. Spilka, B. and et. al. (2003). The psychology of religion: An empirical approack. [S.L.]: Gulford.
    6. Wulff, D. M. (1991). The Psychology of Religion, classic and contemporary views. Canada: Wiley.
    7. Yandell, K.  E. (1999). Philosophy of religion.  London; New York: Routledge.